Merel Pontier had nooit gedacht dat een documentaire over een jongeman in een dodencel haar hele leven zou veranderen. Toch vertrok ze naar Texas en wijdde ze haar carrière aan terdoodveroordeelden. In dit interview vertelt ze over haar werk in Amerika, de Clinton Young Foundation en haar visie op de doodstraf.
Pontier (31) studeerde rechten aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam en vertrok in 2013 naar New York voor een stage bij een strafrechtkantoor. Toen ze terugkwam van haar reis zag ze een documentaire over de negentienjarige Clinton Young. Het veranderde haar leven. “Het interview raakte mij omdat ik een jongeman zag die al vanaf zijn negentiende in een dodencel zat en aangaf geen eerlijk proces te hebben gehad,” vertelt Pontier. Ze besloot om Clinton een brief te sturen, waardoor een vriendschap ontstond.
In 2016 besloot Merel Pontier een stage te lopen in de Amerikaanse staat Louisiana bij een kantoor dat zich toelegt op het bijstaan van terdoodveroordeelden. Ze wilde ontdekken of het werken in de juridische verdediging van mensen die door de Staat geëxecuteerd zullen worden, iets voor haar zou zijn. Toen Clinton in 2017 een executiedatum kreeg en zij hem vanuit Nederland probeerde te helpen, realiseerde ze zich hoe ingrijpend het werk in deze sector was. “Toen zijn executie op het laatste moment werd afgeblazen, realiseerde ik me dat als ik echt iets wilde betekenen, ik in Texas moest zijn.”
Clinton Young Foundation
Pontier zette haar overtuiging om in actie en richtte in 2020 de Clinton Young Foundation op, een stichting in Texas en Nederland die zich richt op het ondersteunen van onterecht veroordeelden. De organisatie helpt vooral mensen die veroordeeld zijn voor “capital murder” en een levenslange straf uitzitten. “Ons doel is om mensen te helpen die geen eerlijk proces hebben gehad en vaak volledig berooid zijn,” legt Pontier uit. Dankzij donaties kan ze haar werk kosteloos doen.
Pontier kiest haar zaken zorgvuldig. Ze kijkt naar de straf, de veroordeling, mogelijke fouten in het proces en hoe lang iemand al vastzit. “Ik krijg helaas meer aanvragen dan ik aankan, wat laat zien hoe groot de nood is voor gratis juridische hulp,” vertelt ze.
Een van de meest bijzondere mijlpalen in Pontiers carrière is dan ook de zaak van Clinton Young zelf, die de inspiratie vormde voor de stichting. In 2022 kwam Clinton, na maar liefst twintig jaar in de dodencel, op borgtocht vrij. Dit succes was het resultaat van jarenlang hard werken, mediacampagnes en de inspanningen van Pontier en haar team. “Toen in 2019 aan het licht kwam dat de officier van justitie in zijn zaak in het geheim ook voor de rechter werkte, werd zijn veroordeling ongeldig verklaard,” vertelt Pontier.
Doodstraf
Pontiers persoonlijke standpunt over de doodstraf laat geen ruimte voor twijfel: ze is tegen. “Geen enkel rechtssysteem is perfect, en in elk systeem worden onschuldige mensen veroordeeld. Wanneer er een doodstraf mogelijk is, betekent dit dat onschuldigen geëxecuteerd kunnen worden. Hoeveel onschuldigen ben je bereid te laten executeren om de doodstraf te behouden?”
Het werken met zaken rond de doodstraf maakt veel indruk op Pontier. “Ik werk momenteel meer aan zaken van levenslanggestraften, maar ook dat heeft een impact. Deze mensen zitten namelijk de rest van hun leven in de gevangenis. Een onmenselijke gedachte. Emotioneel is dit heftig; zij moeten mij vertrouwen met hun leven en als ik niet win, krijgen ze hun leven niet terug. Die verantwoordelijkheid valt soms zwaar en je moet daar een balans in proberen te vinden.” Ze bewaakt die balans door in de weekenden en avonduren haar werk los te laten en tijd te maken voor ontspanning en leuke dingen.
Amerikaans rechtssysteem
Hoewel ze kritisch is op de hoge straffen in Texas, benadrukt Pontier dat het Amerikaanse systeem ook voordelen heeft. In Amerika kun je veel sneller een zaak heropend krijgen, bijvoorbeeld als er sprake is van ineffective assistance of counsel. Dit betekent dat je bij de rechtbank een verzoek tot herziening kunt indienen als de advocaat slecht werk heeft geleverd, Nederland kent dit systeem niet. “Nederland kan wat dat betreft wel iets leren van het Amerikaanse rechtssysteem,” aldus Pontier.
Inspiratie en advies
Pontier haalt inspiratie uit vrouwen zoals Betty Ann Waters en Liz Gilbert. Waters was een serveerster in een bar toen haar broer in 1983 onterecht tot levenslang werd veroordeeld voor moord. Ze besloot rechten te gaan studeren en werd advocaat, met haar broer als enige cliënt. Ze ontdekte bewijs van zijn onschuld en kreeg hem vrij. De film Conviction uit 2010 vertelt hun verhaal. Gilbert was de penvriendin van Cameron Todd Willingham, een terdoodveroordeelde in Texas die onterecht veroordeeld was voor de moord op zijn drie dochters. Hoewel ze ervoor zorgde dat zijn zaak werd heropend, werd Cameron uiteindelijk in 2004 toch geëxecuteerd.
“Beide vrouwen zijn een enorme inspiratiebron voor mij,” zegt Pontier. “Ze hebben alles gegeven om levens te veranderen, ondanks de kritiek en de kleine kans op succes. Dat vergt een ongekend doorzettingsvermogen.”
Voor rechtenstudenten die een vergelijkbare weg willen bewandelen, heeft Pontier duidelijke adviezen: “Het vermogen om kritisch en analytisch te denken, en vooral de overtuiging dat je anderen wilt helpen, zijn essentieel. Dit werk doe je niet voor jezelf.” Ze raadt aan om een stage in de VS te lopen om te ontdekken of het echt bij je past. “Het is hard werken, maar het maakt je een betere jurist. Bovendien is de ervaring met een ander rechtssysteem ontzettend leerzaam, zelfs als je uiteindelijk weer in Nederland aan de slag gaat.”
Meer lezen over het werk van Merel Pontier? Ze schreef twee boeken: Dodencel – wetten, zaken en verhalen over de doodstraf in de Verenigde Staten (2022) en Onrecht (2023).