Van partner bij Houthoff tot commissaris bij KLM en DNB en van bestuurslid bij de Nederlandse Juristenvereniging (NJV) tot het schrijven van een boek: het cv van Marry de Gaay Fortman is op zijn zachts gezegd indrukwekkend te noemen. Ook zij is ooit in de collegebanken begonnen. Hoe zag dat eruit? “Het begint allemaal met leuk vinden wat je doet.”
De inmiddels 55-jarige De Gaay Fortman is zeventien jaar als ze in 1983 aan haar rechtenstudie begint en 22 jaar als ze de deuren van Houthoff doorloopt. Dat “vroege” blijkt een rode draad door haar leven. “In die tijd gold nog de dienstplicht, waardoor de mannen op kantoor 25 à 26 jaar waren als ze begonnen met werken,” vertelt ze tijdens een Zoom-sessie met leden van ELSA Utrecht. Daardoor leek ze op kantoor extra jong. Wel had ze een belangrijk voordeel: ze volgde zowel een privaatrechtelijke als publiekrechtelijke master. Dat laatste was zeldzaam in die tijd. “De nadruk lag op corporate, tegenwoordig zie je veel meer verschillende takken in het publiekrecht.”
Ze stipt daarbij gelijk de huidige advocatuur aan. Die is namelijk meer “science-based” dan toen zij als advocaat begon. “De advocaten die ik nu om me heen zie zijn erg gefocust, zeer hoog opgeleid en erg professioneel. Het recht is ook ingewikkelder geworden.”
“Het recht is ingewikkelder geworden”
De Gaay Fortman blijkt uit een ambitieuze, politieke familie te komen. Dat heeft volgens haar zeker in rol gespeeld in haar ontwikkeling. “Het is een kwestie van nature en nurture, daar ontkom je niet aan. Je wordt bijvoorbeeld gevormd tijdens discussies aan de keukentafel.” Zij en haar vier zussen hebben allemaal een heel eigen pad gevolgd. De een studeerde economie, een ander Spaans en De Gaay Fortman maakte heel duidelijk de keuze om rechten te gaan studeren. Binnen haar eigen gezin is de diversiteit minder groot: drie van haar vier kinderen studeren rechten of zijn net afgestudeerd.
“Grijp je kansen”
Wat zijn voor De Gaay Fortman de grootste obstakels geweest tijdens haar loopbaan? “Ik probeer te leven volgens het principe van kansen grijpen wanneer ze op je pad komen. Dat betekent ook dat je jezelf voor nieuwe kansen open moet stellen en jezelf niet moet laten afleiden door gedachten als ‘dit kan ik niet’ of ‘hier ben ik nog niet klaar voor’. Je moet dingen doen die je nog nooit hebt gedaan. Mijn beste ‘ja’ toen ik eigenlijk ‘nee’ wilde zeggen, was toen ik op mijn 36e managing partner kon worden bij Houthoff. Ik was toen net terug van zwangerschapsverlof en had graag twee jaar willen wachten, maar was tegelijkertijd bang dat de kans dan verkeken was.” Uiteindelijk bleek dat een goede keuze: “Ik vond het fantastisch.” Niet afwachten tot kansen zich voordoen dus, maar actief op zoek gaan. Wat is nog meer belangrijk? “Ik zeg altijd tegen advocaten: doe ook dingen buiten de Zuidas, dat opent weer andere deuren.”
“Je moet dingen doen die je eerder nog nooit hebt gedaan”
“Wees aardig”
Aanleiding voor de Zoom-sessie met ELSA Utrecht is het boek van De Gaay Fortman: Verdrink geen dooie eend. Daarin vertelt ze over haar carrière als vrouw in een mannenwereld en legt ze uit hoe je elkaar in moeilijke situaties de ruimte geeft om een hoger doel te bereiken. Ze benadrukt tijdens het webinar dat het belangrijk is om aardig te zijn en gezamenlijke waarden met collega’s en gespreks- of discussiepartners te ontdekken: “Dat maakt het leven een stuk leuker.” Ook belangrijk: ga professioneel om met teleurstellingen, sta erboven. “Kijk naar de volgende fase en onthoud dat er altijd weer nieuwe deuren openen.”
De Gaay Fortman was van 2001 tot 2007 managing partner bij Houthoff en tegenwoordig partner bij het Amsterdamse kantoor. In tegenstelling tot haar mannelijke collega’s krijgt ze regelmatig de vraag hoe ze werk en privé combineert, stoort haar dat? “Ik heb me weleens afgevraagd waarom die vraag alleen aan mij wordt gesteld, maar tegelijkertijd realiseer ik me ook dat dit iets is wat blijkbaar bij mensen leeft en dat dit ook uit interesse wordt gevraagd.”
Glazen plafonds
Hoe denkt ze eigenlijk over het vrouwenquotum binnen besturen van grote organisaties en kantoren? Grote bedrijven moeten sinds 2013 streven naar minimaal dertig procent vrouwen op posities in de raden van bestuur en commissarissen. Leidt deze regeling volgens haar ook daadwerkelijk tot meer diversiteit? “Ik denk dat het zeker effectief is en misschien ook wel de enige manier. Nederland telt zo’n vijfduizend bedrijven die moeten voldoen aan de dertig procent-regel, maar bijna negentig procent voldoet hier nog steeds niet aan.” Verwacht ze dat de huidige studentengeneratie hier op termijn wellicht verandering in gaat brengen? “Ook voor hen zal dat nog steeds een uitdaging zijn. Met name voor de mannen ligt hier een grote verantwoordelijkheid, maar voor iedereen geldt dat je zowel in je werk als privé open moet zijn over je motieven en moet vechten voor gelijkwaardigheid. Anders blijft de cultuur op de werkvloer conservatief, zoals dat altijd is geweest.”
Maar zouden vrouwen niet alleen moeten worden aangenomen als ze ook daadwerkelijk het meest geschikt zijn voor een functie? De Gaay Fortman plaatst hier graag twee kanttekeningen bij. “Ik hoor vrouwen dit vaak zeggen. Het probleem is: er is geen meest geschikte kandidaat voor een functie. Meestal is er een short list van mensen die allemaal de juiste kwaliteiten hebben voor een bepaalde positie, je moet dan het vertrouwen krijgen dat je het kan. Daarnaast – en dit las ik in het boek van Michelle Obama – hebben vrouwen vaak last van het ‘imposter syndrome’: ze zijn bang om door de mand te vallen, dat ze niet goed genoeg zijn in hun werk, dat er iets mis is met ze. En dat laatste is interessant, want mannen hebben daar veel minder last van.”
“Persoonlijke groei komt door het maken van fouten”
Welk beeld heeft ze verder van de huidige studenten en juridische starters op de arbeidsmarkt? “Het gaat om zelfverzekerde personen die hoge eisen stellen aan hun omgeving, maar die ook erg streng zijn voor zichzelf. Je leert in het leven meer door mislukkingen dan successen, maar toch maak ik me weleens zorgen om bijvoorbeeld de hoeveelheid burn-outs van deze generatie.” Hoe gaat ze zelf om met druk? “Als ik stress ervaar focus ik me op één taak per keer. Ik probeer mijn wereld op zo’n moment wat kleiner te maken en me echt te concentreren op waar ik mee bezig ben.”
Ten slotte wil De Gaay Fortman nog graag meegeven dat het, ook in deze door corona bemoeilijkte tijden, belangrijk is om trouw te blijven aan je keuzes. “Blijf je pad volgen. En daarnaast: help elkaar! Het is zo belangrijk dat je je bewust bent van je omgeving en dat je elkaar door deze tijden heen helpt. Dat kan echt het verschil maken. Kijk ook vooral naar de dingen die in deze tijden nog wél kunnen.”