Ja, ik ga me er toch even aan wagen: de inmiddels verzadigde discussie omtrent Zwarte Piet die al jaren in al haar ongenuanceerdheid gevoerd wordt.
In het ene kamp vinden we de tegenstanders van Zwarte Piet. Zij vinden dat Zwarte Piet een symbool is dat verwijst naar het Nederlandse slavernijverleden. De onhandige en klungelende zwarte knecht van de blanke Sinterklaas is een stereotypering van donker getinte mensen. In het andere kamp vinden we de voorstanders van Zwarte Piet. Zij vinden dat Zwarte Piet vooral een onschuldige Nederlandse traditie is ten behoeve van een feest voor kinderen, en vinden het onbegrijpelijk dat men deze karakter opvat als discriminatie: zo is het tenslotte helemaal niet bedoeld. Deze groep is overigens in de meerderheid, blijkt uit verschillende peilingen.
Wellicht is het tijd voor reflectie vanuit een wat andere hoek.
Discriminatie
Om te beginnen lijkt het me zinnig eens na te denken over het woord discriminatie. De vraag die ik zou willen stellen aan het ‘zwarte piet moet blijven’- kamp is hoe ze denken voor een ander te bepalen wanneer hij zich gediscrimineerd mag voelen. Een veelgehoorde klacht is immers dat Zwarte Piet niet discriminerend bedoeld is, en men zich dus afvraagt waarom er dan dus zo moeilijk over gedaan wordt. Het feit dat iets niet discriminerend bedoeld is, wil niet zeggen dat het door een ander niet als discriminerend ervaren wordt. Het is niet voor niets dat een VN-denktank van specialisten heeft moeten concluderen dat de karakter Zwarte Piet zoals deze tot nu toe is vormgegeven een vorm is van rassendiscriminatie. Ook de Kinderombudsman trok onlangs een zelfde conclusie.
De echte vraag die we onszelf zouden moeten stellen is of we onze traditie belangrijker mogen vinden dan een mogelijk gediscrimineerd gevoel van een minderheid. Voor zowel ‘nee’ als ‘ja’ valt veel te zeggen. Is dit een vorm van discriminatie van een zelfde categorie als de negerzoen en de moorkop, en is een kleine aanpassing een kleine moeite om het gevoel van discriminatie weg te nemen? Of zou zo’n aanpassing tornen aan onze culturele identiteit, en mag onze traditie prevaleren? Voor degene die dat laatste vinden is onderstaande vergelijking een interessante om tot je te nemen.
Homoseksualiteit in Rusland
Sinds 30 juni 2013 is in Rusland een wet van toepassing die het verbiedt om propaganda te maken voor niet-traditionele relaties. Deze wet valt onder de ‘administratieve wet op de bescherming van kinderen tegen informatie die hun gezondheid en welzijn kunnen aantasten’. In de Russische cultuur is homoseksualiteit al sinds mensenheugenis een taboe, en wordt het bestaan ervan soms zelfs simpelweg ontkend. Volgens de Russische president Poetin is de wet absoluut geen anti-homowet, en kan iedereen zijn wie zij/hij wil zijn, zolang ze kinderen met rust laten.
Critici zijn echter van mening dat deze wet nogal breed geïnterpreteerd zal worden en in feite neerkomt op een volledig verbod op homoseksuele uitingen alsmede geweld aanwakkert tegen homoseksuelen. In Nederland liepen de gemoederen hieromtrent hoog op. Tijdens een staatsbezoek van Poetin aan ons land waren er bijvoorbeeld diverse protesten tegen de koers van Rusland ten aanzien van homoseksuelen. Daarnaast werd in Nederland de vraag gesteld of de atleten de toenmalige Winterspelen in Sotsji niet moesten boycotten.
De Russische reactie is doorgaans kort en koeltjes: de wet verbiedt slechts de propaganda en niet het uiten van je seksuele geaardheid. Daarnaast is Rusland binnen de Verenigde Naties een voorvechter van grote soevereiniteit waarin de traditionele waarden van een volk gerespecteerd dienen te worden en andere landen zich niet moeten bemoeien met binnenlandse aangelegenheden.
Cultureel absolutisme
Natuurlijk zijn de situaties niet een-op-een met elkaar te vergelijken. Maar toch: een Nederlandse en een Russische traditie wordt bekritiseerd vanwege discriminatie op basis van respectievelijk ras en geaardheid. Veel Nederlanders en Russen vinden dat men zich niet mag bemoeien met hun traditie. Wat is het verschil? En hoe kan het zijn dat een groep Nederlanders kritiek heeft op een Russische traditie, maar geen kritiek willen accepteren ten aanzien van een Nederlandse? We noemen dat fenomeen ook wel cultureel absolutisme: de opvatting dat jouw cultuur beter is dan die van een ander.
Hoe het ook zei: ik zal 12 november met mijn lieve zoon van bijna één naar de intocht van de Sint gaan kijken: ik zie wel of hij vergezeld wordt door Roet Piet of door Zwarte Piet. Ik geloof in ieder geval niet dat de keuze van de Piet in kwestie een invloed van betekenis zal hebben op zijn ontwikkeling of diens levensgeluk.