De Koninklijke Marechaussee mag bij het steekproefsgewijs controleren van reizigers niet langer hun huidskleur als doorslaggevende factor meewegen. Dat heeft het gerechtshof in Den Haag onlangs geoordeeld. De uitspraak van het hof vormt het (voorlopige) sluitstuk van een rechtszaak die de laatste jaren veel stof deed opwaaien.
Het draaide tijdens de twee jaar durende rechtszaak allemaal om controles die de Koninklijke Marechaussee uitvoert in het kader van het Mobiel Toezicht Veiligheid (MTV). Deze controles, die regelmatig plaatsvinden op onder meer luchthavens en treinstations, moeten er mede voor zorgen dat minder mensen illegaal in Nederland verblijven. Vijf jaar geleden werd ook politicus en activist Mpanzu Bamenga op Eindhoven Airport door leden van de marechaussee uit de rij gehaald voor een controle. Het was bepaald niet de eerste keer dat Bamenga dit overkwam en daarom besloot hij wegens discriminatie een rechtszaak aan te spannen tegen de Staat.
De rechtbank in Den Haag oordeelde in september 2021 dat van discriminatie echter geen sprake is. Etniciteit zou immers niet de enige factor zijn die de marechaussee hanteert bij het controleren van reizigers. Daarnaast zijn er volgens de rechtbank geen redelijke alternatieven voorhanden om illegaal verblijf in ons land tegen te gaan. Het Haagse gerechtshof schoof deze argumenten van de rechtbank onlangs opzij. Het hof is van mening dat de marechaussee afkomst en huidskleur in de praktijk wel degelijk doorslaggevend laat zijn bij de beslissing om bepaalde reizigers te controleren. Dit beleid heeft negatieve gevolgen voor de hele maatschappij en daarom verbood het gerechtshof de marechaussee om etniciteit nog mee te wegen bij het uitvoeren van controles.
‘Historisch’
Bamenga gaf na de zitting aan blij te zijn met de uitspraak. “Het is een overwinning voor mijzelf, voor mijn kinderen en eigenlijk voor iedereen in Nederland”, aldus de activist. Amnesty International, die de zaak samen met Bamenga en enkele andere mensenrechtenorganisaties had aangespannen, spreekt van een ‘historische uitspraak’.
Jelle Klaas, de advocaat van de eisers, neemt eveneens het woord ‘historisch’ in de mond: “Dit is een historische doorbraak en een belangrijk signaal. We gaan ervan uit dat de marechaussee de werkwijze direct gaat aanpassen.” Een uitgebreide inhoudelijke reactie van de marechaussee zelf is er nog niet; een woordvoerder heeft inmiddels laten weten dat de uitspraak nog wordt bestudeerd.
Steun en kritiek
Het verbod voor de marechaussee om etnisch te profileren wordt gesteund door het merendeel van de partijen in de Tweede Kamer. Kamerleden van onder meer PvdA, GroenLinks en SP verzochten de verantwoordelijke staatssecretaris, Eric van der Burg, om niet tegen de uitspraak in cassatie te gaan. Salima Belhaj (D66) sprak van een ‘moreel appel’ op de staatssecretaris en haar collega Stephan van Baarle (DENK) riep van der Burg op om te erkennen dat de controles van de marechaussee ‘zo fout waren als een deur’. Van der Burg stelde hierop dat het mogelijk moet blijven om alle rechtsmiddelen in te zetten, maar dat hij desondanks van plan is het vonnis ‘onverkort’ uit te voeren.
Toch kan de rechtszaak, die nu tot een voorlopig einde is gekomen, ook op kritiek rekenen. Zo bleek in aanloop naar de zitting al dat veel politieagenten zich (overigens zonder etnisch profileren goed te praten) ergeren aan de landelijke discussie die sinds de rechtszaak over etnisch profileren is ontstaan. Sommigen van hen voelen zich hierdoor zelfs belemmerd in hun werk, omdat ze steeds vaker bij voorbaat worden neergezet als racist. “Politieagenten doen naar eer en geweten hun werk. Als je dan meteen het verwijt krijgt dat je etnisch profileert, raakt dat aan je beroepseer”, liet een woordvoerder van de politie onlangs weten.
Lees ook: ‘Rechtszaak tegen de Staat om etnisch profileren door marechaussee’ en ‘Rechter: Koninklijke Marechaussee mag etnisch profileren bij vreemdelingencontroles’