De Tweede Kamer heeft op 18 februari ingestemd met de Wijzigingswet beperking toegang UBO-registers. Dit wetsvoorstel brengt significante veranderingen met zich mee voor de toegankelijkheid van gegevens over uiteindelijk belanghebbenden (UBO’s) van bedrijven, trusts en andere juridische entiteiten. Het komt voort uit een uitspraak van het Hof van Justitie van de Europese Unie waarin werd geoordeeld dat een integraal openbaar UBO-register een inbreuk vormt op de privacy.
Voor de uitspraak van het Hof van Justitie van de Europese Unie (HvJ EU) was het UBO-register grotendeels openbaar toegankelijk. Dit betekende dat iedereen, zonder specifieke rechtvaardiging, gegevens over UBO’s kon inzien. Dit systeem had als doel transparantie te bevorderen en financieel-economische criminaliteit tegen te gaan, zoals witwassen en belastingontwijking. Tegelijkertijd werd het systeem bekritiseerd vanwege de inbreuk op de privacy van UBO’s, die door de openbaarmaking mogelijk kwetsbaar werden voor misbruik van hun persoonsgegevens.
Met de aangenomen wetswijziging wordt de toegang tot het UBO-register aanzienlijk beperkt. Alleen bevoegde autoriteiten behouden toegang, zoals opsporingsdiensten en toezichthouders. Daarnaast kunnen bepaalde instellingen en personen met een ‘legitiem belang’, zoals journalisten en maatschappelijke organisaties, nog steeds gegevens inzien, maar onder strengere voorwaarden.
Belangrijke wijzigingen
- Voorhangprocedure voor toegangsbepalingen
Er wordt een voorhangprocedure toegevoegd aan het wetsvoorstel. Dit betekent dat de Kamer zich minimaal vier weken kan beraden over welke natuurlijke en juridische personen toegang krijgen via een algemene maatregel van bestuur (AMvB). Hiermee wordt een extra controle ingebouwd om zowel de privacybescherming als de effectiviteit van financieel toezicht te waarborgen. - Melding aan UBO’s bij opvraging op basis van legitiem belang
Wanneer personen of organisaties met een ‘legitiem belang’ UBO-gegevens opvragen, wordt de betrokken UBO hierover actief geïnformeerd door de Kamer van Koophandel. Dit geldt niet voor bevoegde autoriteiten zoals opsporingsinstanties, waarbij geheimhouding noodzakelijk is. De melding bevat informatie over de aard van de organisatie en het doel van de opvraging, maar voorkomt dat de identiteit van specifieke aanvragers bekend wordt. - Evaluatie na twee jaar
De effectiviteit en privacy-impact van de nieuwe wet zullen na twee jaar worden geëvalueerd. Hierbij wordt onder andere gekeken naar de gevolgen voor UBO’s, de interpretatie van het begrip ‘legitiem belang’ en de bredere effecten op financiële transparantie en criminaliteitsbestrijding. Op basis van de evaluatie kan verdere aanpassing van de wet plaatsvinden.
Toekomstperspectief: impact en verwachtingen
De toekomstige situatie brengt zowel kansen als uitdagingen met zich mee. Enerzijds biedt de beperking van de toegang tot het UBO-register meer bescherming voor uiteindelijk belanghebbenden tegen misbruik van hun gegevens. Anderzijds blijft het waarborgen van transparantie essentieel om financieel-economische criminaliteit effectief te bestrijden. De praktische uitwerking van de wet zal sterk afhangen van de nadere invulling van het begrip ‘legitiem belang’ en van hoe bevoegde instanties de nieuwe regelgeving toepassen.
Een mogelijk gevolg van deze aanpassing is dat onderzoeksjournalisten en maatschappelijke organisaties minder gemakkelijk toegang krijgen tot cruciale informatie over eigendomsstructuren van bedrijven. Dit zou kunnen leiden tot een afname van publieke controle en journalistiek onderzoek naar mogelijke misstanden. Tegelijkertijd kan de meldplicht ervoor zorgen dat UBO’s zich bewuster worden van wie hun gegevens opvraagt, wat een preventieve werking kan hebben tegen ongeoorloofd gebruik.
Verder kan de evaluatie na twee jaar aanleiding geven tot verdere verfijning van de regelgeving. Indien blijkt dat de beperkingen een negatieve invloed hebben op de handhaving van anti-witwasmaatregelen, kan de wet op dat punt worden bijgestuurd. Omgekeerd kan een verdere aanscherping van de toegangseisen worden overwogen indien privacyproblemen blijven bestaan,
Met deze wetswijziging sluit Nederland aan bij de Europese regelgeving en speelt ons land in op de juridische en ethische bezwaren tegen een volledig openbaar UBO-register. De komende jaren zal blijken in hoeverre deze aangepaste toegang daadwerkelijk bijdraagt aan een effectievere én rechtvaardigere regulering van financiële transparantie.