De Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten (Wiv), beter bekend als de ‘sleepwet’, leidde drie jaar geleden tot heftige discussies en zelfs een referendum. Ook na de invoering van de wet zijn er conflicten geweest over de uitleg van de wet. Een evaluatiecommissie concludeert nu dat de sleepwet op de schop moet. Op een aantal punten schiet de wet volgens de commissie tekort.
Door Kirsten Rolloos
De Wiv geeft de inlichtingendiensten AIVD en MIVD meer opsporingsbevoegdheden. Zo maakt de wet het mogelijk om ongericht op grote schaal data te onderscheppen, terwijl op basis van de vorige inlichtingenwet alleen van specifieke personen of organisaties gegevens mochten worden afgetapt. Daarom wordt de Wiv door tegenstanders ook wel de sleepwet genoemd: door de wet kan data worden verzameld zoals een sleepnet vissen vangt. Over de in mei 2018 ingevoerde Wiv is dan ook een pittige maatschappelijke discussie gevoerd. Op initiatief van een groepje studenten kwam er in maart 2018 zelfs een raadgevend referendum, waarbij de meerderheid van de kiezers de sleepwet afwees. Daarop werden de criteria voor het aftappen van de kabel in de wet aangescherpt.
Strenge voorwaarden
Een onafhankelijke commissie die de Wiv in opdracht van het kabinet heeft geëvalueerd stelt in haar rapport dat de wet inmiddels nog steeds niet is gebruikt waar zij voor bedoeld was. Weliswaar wordt er data afgetapt, maar die gegevens worden in de praktijk niet gebruikt. Dat komt door de strenge voorwaarden die gelden voor ‘onderzoeksopdrachtgerichte interceptie’, ofwel: ongerichte onderschepping. De Toetsingscommissie Inzet Bevoegdheden heeft verschillende voorstellen om data te onderscheppen afgewezen, omdat ze niet proportioneel en zo gericht mogelijk waren. Ook wilde niet iedere provider meewerken aan het plaatsen van de taps. Volgens de evaluatiecommissie wordt er inmiddels wel geëxperimenteerd met het verzamelen van data, maar wordt deze data in de praktijk nog niet gebruikt.
Aanbevelingen
Hoewel de Wiv heeft gezorgd voor een versterking van de waarborgen op het werk van de AIVD en MIVD, is de evaluatiecommissie wel van mening dat de wet op een aantal punten tekortschiet. In haar rapport doet de commissie een groot aantal aanbevelingen om de Wiv te verbeteren. De commissie beveelt bijvoorbeeld aan om de verkrijging van bulkdata op één manier in de wet te regelen. Nu zijn er in de wet nog verschillen tussen de manieren waarop de bulkdata worden verkregen (kabelinterceptie, hacken of via een informant). Bovendien vindt de commissie dat het verzamelen en het gebruik van de bulkdata met meer waarborgen moet worden omkleed.
Verder is de commissie van mening dat er extra waarborgen moeten komen bij het delen van data met buitenlandse diensten. Er zou bijvoorbeeld een verbod moeten komen op het delen van data van Nederlandse overheidsinstanties. Daarnaast zouden gegevens van advocaten en journalisten uit de datasets moeten worden gefilterd voordat ze worden overgedragen. Tot slot wil de commissie een rol voor de Raad van State. Die zou invulling kunnen geven aan een aantal vage begrippen die de wet kent en zou moeten oordelen over verschillen van mening tussen de toezichthouders en de diensten.
Het kabinet gaat zich de komende tijd beraden over wat zij met de uitkomsten van het rapport gaat doen.