Niet de minister voor Rechtsbescherming maar de rechter moet voortaan besluiten of een gedetineerde met een levenslange gevangenisstraf mag vrijkomen. Dat zegt de Raad voor Strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming (RSJ) in het ‘Advies Levenslang herzien´.
Door Gracièla van Duinkerken
Momenteel kan alleen de minister voor Rechtsbescherming bepalen of iemand in aanmerking komt voor gratie, maar volgens de RSJ is een beoordeling door een minister té afhankelijk van het politieke klimaat. Door een onafhankelijke rechter te laten beslissen over gratie worden de rechtswaarborgen voor de gedetineerde verbeterd. De discussie op het huidige gratiesysteem doet zich al langer voor.
Adviescollege Levenslanggestraften
Sinds 2017 moet van gedetineerden met een levenslange gevangenisstraf na 25 jaar detentie worden beoordeeld of ze vrij mogen komen. Dat is het gevolg van een uitspraak van het Europese Hof voor de Rechten van de Mens, die oordeelde dat het een mensenrechtenschending is, namelijk strijdig met artikel 3 EVRM, als levenslanggestraften géén perspectief op vrijlating hebben.
Sinds die uitspraak oordeelt na 25 jaar het Adviescollege Levenslanggestraften over het terugkeren van een gevangene in de maatschappij. Het Adviescollege doet een onderzoek naar de mogelijkheden voor resocialisatie. Daarbij wordt gekeken naar het gedrag en de ontwikkeling van de gedetineerde, het risico op herhaling en de impact die vrijlating heeft op de slachtoffers en nabestaanden van het door de gevangene gepleegde misdrijf. Het oordeel wordt gepresenteerd als een aanbeveling aan de minister voor Rechtsbescherming.
Toestemming minister
Als de gevangene volgens het Adviescollege Levenslanggestraften kan terugkeren in de maatschappij moet de minister uiteindelijk nog wel toestemming geven voor de gratie. En juist dat laatste gebeurde de afgelopen jaren niet. De verantwoordelijke ministers wezen gratieverzoeken af, ondanks positieve adviezen van het adviescollege. In het ‘Advies Levenslang herzien’ schrijft de RSJ daarover: “De gratiebeslissing is gevoelig voor politieke invloeden doordat de beslissing ligt bij de minister, die zich moet verantwoorden voor het parlement. Vanuit het perspectief van democratische verantwoording is dat positief, maar het maakt de gratiebeslissing ook afhankelijk van het politieke klimaat.”
Vorig jaar vochten twee levenslanggestraften (Cevdet Y. en Loi Wah C.) met succes hun afgewezen gratieverzoeken aan en kwamen zij na ingrijpen van de rechter toch vrij. Daar moesten wel meerdere gratieverzoeken en jarenlange juridische procedures aan voorafgaan.
Oordeel aan de rechter
De Raad voor Strafrechtstoepassing adviseert daarom nu dat het oordeel voortaan direct aan de rechter moet worden overgelaten. De raad adviseert dat te laten doen door het Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden, dat ook ervaring heeft met onder meer het besluiten over vrijlating van tbs-patiënten.
Minister Franc Weerwind heeft al aangekondigd het gratiesysteem te heroverwegen en mogelijk te herzien. Het ‘Advies Levenslang herzien’ zal daarbij een belangrijke rol spelen.