De Staat hoeft anticonceptiemiddelen niet gratis ter beschikking te stellen aan vrouwen van boven de 21 jaar. Dat heeft de rechtbank in Den Haag onlangs geoordeeld. Vrouwenrechtenorganisaties stellen dat de overheid de toegang tot anticonceptie belemmert door vrouwen zelf voor de middelen te laten betalen, maar daar is de rechter het dus niet mee eens.
Tien jaar geleden besloot het toenmalige kabinet om anticonceptiemiddelen niet langer te vergoeden aan vrouwen die ouder zijn dan 21 jaar. Sindsdien moeten vrouwen die gebruik willen maken van anticonceptie hiervoor een aanvullende verzekering afsluiten. De maandelijkse premie van zo’n verzekering kan flink oplopen. Attje Kuiken, Tweede Kamerlid voor de PvdA, diende in februari 2021 een motie in waarmee zij anticonceptie weer gratis wil maken voor alle vrouwen. De motie werd met een ruime meerderheid van stemmen aangenomen.
Het kabinet weigert echter om anticonceptiemiddelen weer op te nemen in het basispakket. Deze middelen zouden dan namelijk onder het eigen risico vallen, waardoor vrouwen er alsnog zelf voor zouden moeten betalen. Daarnaast zou het niet de taak van een demissionair kabinet zijn om hierover een besluit te nemen. Zeven vrouwenrechtenorganisaties spanden hierop namens 7.000 vrouwen een rechtszaak aan tegen de Staat. Zij stellen dat de overheid de toegang tot anticonceptie belemmert door de middelen niet te vergoeden. Dit zou bovendien leiden tot discriminatie, omdat vrouwen de financiële last van anticonceptie zelf moeten dragen.
Rechterlijke uitspraak
De Haagse rechter neemt als uitgangspunt dat de overheid de verplichting heeft ervoor te zorgen dat alle vrouwen toegang hebben tot anticonceptie. Dit betekent echter niet dat deze middelen ook per definitie gratis moeten zijn. “Anticonceptie is in Nederland vrij verkrijgbaar, niemand heeft […] toestemming van een ander nodig om over anticonceptiemiddelen te kunnen beschikken en er is een ruime selectie van anticonceptiva beschikbaar”, aldus de rechter. Daarnaast is zij van mening dat de kosten van anticonceptie niet extreem hoog zijn en – eventueel met een financiële tegemoetkoming – door iedereen kunnen worden opgebracht.
De verdragen waarop de vrouwenrechtenorganisaties zich baseerden, vormen volgens de rechter geen grondslag voor hun eisen. Zo kan uit het VN-Vrouwenverdrag, het EVRM en het IVESCR geen recht op gratis anticonceptie worden afgeleid. De rechter wijst ook op de ruime beleids- en beoordelingsruimte die staten hebben bij de implementatie van deze verdragen. De Nederlandse overheid heeft er binnen deze ruimte simpelweg voor gekozen anticonceptie niet te vergoeden. Dat betekent niet dat zij vrouwen (zoals de eisers stellen) medische voorzieningen op het gebied van voortplanting weigert.
Ten slotte meent de rechter dat discriminatie in de zin van de artikelen 21 en 23 van het EU-Handvest en artikel 26 IVBPR niet aan de orde is. Ze erkent wel dat mannen en vrouwen niet in elke relatie gelijkwaardig zijn. Die ongelijkwaardigheid wordt echter niet veroorzaakt door het feit dat de overheid anticonceptie niet vergoedt. Gratis anticonceptie zou volgens de rechter overigens wel kunnen helpen bij het verminderen van de ongelijkwaardigheid tussen mannen en vrouwen. Het is echter niet aan de rechter, maar aan de politiek om hierover een besluit te nemen.
Hoger beroep?
De vrouwenrechtenorganisaties, onder aanvoering van DeGoedeZaak en Bureau Clara Wichmann, zijn teleurgesteld in de uitspraak en overwegen in hoger beroep te gaan. “Het was de hoogste tijd voor een structurele oplossing, maar deze heeft de rechtbank vandaag helaas niet durven bieden”, aldus Femke Zeven, woordvoerder van Bureau Clara Wichmann. Ze is wel blij dat de rechtbank heeft bevestigd dat de Staat de verplichting heeft ervoor te zorgen dat anticonceptiemiddelen goed toegankelijk zijn.
Inmiddels hebben de PvdA, GroenLinks en de SP wederom een voorstel tot wetswijziging ingediend om anticonceptie weer in het basispakket te krijgen. De drie partijen vinden dat vrouwen de middelen gratis moeten kunnen krijgen bij de huisarts. Het voorstel wordt later deze maand behandeld in de Tweede Kamer.
Lees ook: ‘Rechtszaak om ‘discriminatie door kosten anticonceptie’ begonnen’.