De Afdeling advisering van de Raad van State heeft op 9 april 2025 haar advies vastgesteld over het wetsvoorstel tot modernisering van de Coördinatiewet uitzonderingstoestanden. Het advies is op 14 april gepubliceerd op de website van de Raad van State. De voorgestelde wijzigingen beogen het staatsnoodrecht beter aan te laten sluiten op de huidige veiligheidsdreigingen en zorgen voor meer samenhang binnen het noodrechtelijke instrumentarium.
De regering stelt dat de huidige internationale spanningen en veiligheidsdreigingen, inclusief mogelijke conflicten op eigen grondgebied, vragen om een meer adequaat, effectief en coherent staatsnoodrechtelijk instrumentarium. De Coördinatiewet uitzonderingstoestanden, die de formele grondslag biedt voor het afkondigen van de noodtoestand, moet daarom worden aangepast aan de eisen van de tijd.
Het wetsvoorstel bevat drie hoofdwijzigingen:
-
Het schrappen van de beperkte noodtoestand, een tussenvorm tussen de separate toepassing van noodbepalingen en de algemene noodtoestand;
-
Het combineren van het besluit tot afkondiging van de noodtoestand met het besluit tot inwerkingtreding van specifieke noodbepalingen, zodat de rechtsgevolgen sneller en duidelijker intreden;
-
Het beperken van de territoriale werking van de noodtoestand tot het Europese deel van Nederland of delen van Caribisch Nederland, afhankelijk van de aard van de situatie.
Kritiek op afschaffen beperkte noodtoestand
De Raad van State begrijpt de keuze om de beperkte noodtoestand te schrappen, aangezien deze in de praktijk weinig toegevoegde waarde lijkt te hebben. Zij plaatst echter een belangrijke kanttekening: het wegvallen van deze tussenvorm kan ertoe leiden dat in crisissituaties te snel wordt gegrepen naar de separate toepassing van noodbepalingen, terwijl de ernst van de situatie in feite een bredere inzet van bevoegdheden zou rechtvaardigen.
Bovendien constateert de Raad dat de regering grote terughoudendheid toont ten aanzien van het afkondigen van een (algemene) noodtoestand. Dat kan ertoe leiden dat deze grondwettelijke bevoegdheid onvoldoende wordt benut, ook wanneer de omstandigheden dit wél vergen. De Afdeling benadrukt dat het afkondigen van de noodtoestand in bepaalde gevallen juist juridisch legitiem én bestuurlijk noodzakelijk is.
Tot slot wijst de Afdeling op een praktische tekortkoming in het huidige stelsel: de lijst van noodbepalingen die tijdens een noodtoestand kunnen worden geactiveerd, is op onderdelen verouderd en onvolledig. Bepalingen sluiten niet altijd aan bij moderne dreigingen zoals digitale ontwrichting, hybride oorlogsvoering of grootschalige infrastructurele uitval. Bij een effectieve modernisering hoort dan ook een herijking en actualisering van deze lijst, aldus de Raad van State.