Het aantal zelfverklaarde ‘soevereinen’ in Nederland neemt snel toe. Naar schatting zijn er ten minste tienduizenden. Deze burgers weigeren belasting te betalen en erkennen het gezag van de overheid niet. Sommigen van hen zijn zelfs bereid tot geweld. De beweging hangt het kwaadaardige elite-complot aan waarbij machtige mensen overheden en wereldleiders zouden aansturen.
Mensen die zichzelf als soeverein beschouwen, variëren in hun geloof in een vermeende ‘kwaadaardige elite’. Deze elite zou niet alleen invloed hebben op wetgevende, rechterlijke en uitvoerende machten, maar ook binnen de media en de wetenschap. De fenomeenanalyse van de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV), de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD) en de Nationale Politie onderscheidt drie gedragscategorieën binnen de soevereinenbeweging. De grootste groep streeft naar onafhankelijkheid, maar beseft dat volledige loskoppeling van de samenleving niet haalbaar is.
Een tweede categorie beschouwt de Nederlandse wet- en regelgeving als ongeldig en weigert bijvoorbeeld financiële verplichtingen, zoals belastingen en boetes, na te komen. Een kleine groep is bereid om in het uiterste geval geweld te gebruiken tegen het huidige systeem. Hoewel de omvang van de soevereinenbeweging geen existentiële bedreiging vormt voor de democratische rechtsorde, zijn er wel zorgen over de voortdurende groei van de beweging en de voedingsbodem voor hun gedachtegoed.
Intimidatie en geweld
Hoewel de meeste mensen die zichzelf als soeverein beschouwen in Nederland een geweldloos verleden hebben, is bij de derde categorie vaker sprake van intimidatie en bedreiging van onder andere politici, ambtenaren, rechters, journalisten en wetenschappers. Tevens zijn er enkele gewelddadige confrontaties geweest met de politie en deurwaarders. Doordat sommige soevereinen steeds dieper in de problemen raken, bijvoorbeeld doordat ze hun rekeningen niet meer betalen, wordt verwacht dat het aantal gewelddadige incidenten zal toenemen.
De verspreiding van een vijandbeeld van een kwaadaardige elite kan ertoe leiden dat sommige mensen die zich soeverein verklaren concluderen dat gewelddadig verzet noodzakelijk is. Hoewel deze groep relatief klein is, blijft het voor een deel van hen niet bij grootspraak of bedreigingen. Voor sommigen legitimeren zulke boodschappen gewelddadig handelen, bijvoorbeeld als reactie op verkeerscontroles of deurwaardersbezoeken. Een subgroep van de mensen die zich soeverein verklaren komt online en fysiek samen om zich voor te bereiden op een verwachte gewelddadige strijd met de overheid. Zij geloven dat de vermeende kwaadaardige elite een gewelddadige confrontatie zal beginnen waarop zij zich moeten voorbereiden.
Buitenlandse invloeden
Het gedachtegoed van de Nederlandse soevereine beweging komt sterk of volledig overeen met de ideeën van de soevereine beweging in de Verenigde Staten. Opvallend genoeg verwijzen Nederlandse soevereinen zelden naar Amerikaanse ideeën of ideologen. Wel verwijzen ze naar naar Amerikaanse wetgeving, zoals het tweede amendement (Second Amendment) van de Amerikaanse grondwet. Dit artikel beschermt het recht van burgers om wapens te bezitten en te dragen, en verbiedt de overheid om dit recht te schenden. Daarnaast halen Nederlandse soevereinen hun inspiratie uit Canada en Duitsland.
Het Nederlandse gedachtegoed kent verschillende overeenkomsten met de Duitse Reichsbürger, Souveränisten en Selbstverwalter. Aanhangers van de Reichsbürgerbeweging delen een afkeer van democratische instituties en democratisch gekozen volksvertegenwoordigers. Ze erkennen de huidige Bondsrepubliek niet en verwerpen Duitse wetten die voor hen zouden moeten gelden. Deze beweging heeft bovendien een staatsgreep proberen te plegen in Duitsland.