Vier demonstraten van Extinction Rebellion hebben onrechtmatig een last onder dwangsom opgelegd gekregen. De Haarlemse burgemeester Wienen had hiertoe geen bevoegdheid, zo oordeelde de rechtbank.
De vier milieuactivisten nemen regelmatig deel aan protesten in winkels in Haarlem. Dit doen ze “om zo bewustzijn te creëren van de milieu-impact van de bedrijfsvoering van deze winkels.” Ook namen zij deel aan een demonstratie op het terrein van het provinciehuis van Haarlem. De burgemeester beëindigde een aantal van deze demonstraties op basis van zijn bevoegdheid in artikel 8 van de Wet openbare manifestaties (Wom). De vier activisten hebben meermaals geen gehoor gegeven aan de besluiten van de burgemeester. Daarom heeft de burgemeester de demonstranten in 2022 een last onder dwangsom opgelegd.
Een last onder dwangsom heeft tot doel verdere overtreding te voorkomen. Voor elke keer dat een specifieke overtreding wordt begaan, moet de overtreder een vastgesteld bedrag betalen. De activisten moesten bij het nogmaals overtreden van artikel 8 Wom een last van duizend euro betalen, met een maximum van vijfduizend euro. Twee van hen hebben ook daadwerkelijk dwangsommen moeten betalen. De demonstranten waren het hier niet mee eens en dienden beroep in bij de rechtbank.
Oordeel van de rechter
De rechter stelt voorop dat de overheid zeer terughoudend moet zijn met het opleggen van beperkingen aan demonstraties. Zeker bij demonstraties die zich afspelen op niet-openbare plaatsen. De milieuactivisten nemen regelmatig deel aan demonstraties op plekken die niet vallen onder het begrip “openbare plaatsen” in de zin van de Wom, zoals warenhuizen. De rechtbank stelt dat “de opgelegde lasten niet getuigen van een terughoudende en repressieve opstelling, maar juist van een proactieve opstelling.” Daarnaast zijn de besluiten in strijd met het rechtszekerheidsbeginsel. Onduidelijk is op welke niet-openbare locaties en op welke wijze de demonstranten niet zou mogen demonstreren. Ook heeft de burgemeester niet concreet aangegeven wat het doel is van de last onder dwangsom.
Van belang is dat de demonstraten met het deelnemen aan een demonstratie niet weten of zij daarmee een overtreding begaan. Pas wanneer de burgmeester opdracht geeft om een demonstratie te beëindigen op grond van artikel 8 Wom, wordt duidelijk wat de demonstraten moeten doen om een overtreding te voorkomen. De norm waar zij zich aan moeten houden, ontstaat dus op een later moment en kan ook per demonstratie verschillen. Alles bij elkaar genomen oordeelt de rechtbank dat de burgemeester geen last onder dwangsom had mogen opleggen aan de demonstranten.
De demonstranten zijn opgelucht: “Als Wienen de zaak had gewonnen, zouden alle burgemeesters dit kunnen doen. Maar dat is nu niet zo.” De betaalde lasten die de milieuactivisten moesten betalen zullen door de burgemeester worden terugbetaald, evenals de kosten die zijn gemaakt voor de zaak.