De Nederlandse staat is beperkt aansprakelijk voor de dood van 350 moslimmannen in Srebrenica. Dat heeft de Hoge Raad vrijdag geoordeeld.
De uitspraak betekent duidelijkheid na een jarenlang proces. In juli 2014 oordeelde de rechtbank in Den Haag al dat de Staat deels aansprakelijk was. In juni 2017 kwam het Haagse gerechtshof tot dezelfde conclusie. Daarop gingen zowel de nabestaanden als de Staat in cassatie.
Wie wat waar
Na het uiteenvallen van Joegoslavië in 1991 verklaren deelrepublieken Slovenië, Bosnië en Kroatië zich onafhankelijk. Er volgt een bloedige burgeroorlog met ‘etnische zuiveringen’. Daarop wordt Srebrenica, een moslim-enclave in het oosten van Bosnië, door de Verenigde Naties aangewezen als beschermd gebied. Nederland moet het gebied beschermen. Het is dan 1994. Een jaar later vallen Bosnisch-Servische troepen onder leiding van de Servische generaal Ratko Mladic (bijnaam ‘Slager van de Balkan’) de enclave binnen. Een groep burgers zoekt zijn toevlucht op de basis van de Nederlandse militairen, waarna de mannen van Mladic het terrein omsingelen en uitlevering van de burgers eisen. De Nederlandse militairen geven hier gehoor aan. Later blijkt dat 350 moslimmannen die werden uitgeleverd door de Nederlandse militairen op gruwelijke wijze zijn vermoord en in massagraven zijn gegooid.
Het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie spreekt van 7.500 vermiste moslims (rapport NIOD 2002, p. 3154) die vrijwel allemaal zijn omgekomen. Ruim zesduizend van hen zijn vermoord tijdens massa-executies. Zowel het Internationale Gerechtshof als het Joegoslavië-Tribunaal hebben geoordeeld dat in Srebrenica sprake was van genocide. Het rapport van de NIOD leidt uiteindelijk tot de val van kabinet-Kok II.
Rechtszaken
De ‘Moeders van Srebrenica’, een groep nabestaanden van de moslimmannen die omkwamen, stelt de Nederlandse Staat aansprakelijk voor de dood van ruim achtduizend mannen in het gebied (schattingen van het aantal slachtoffers lopen uiteen van 7.500 tot 8.400). Daarop stelt de rechtbank in Den Haag dat de Nederlandse Staat enkel aansprakelijk is voor de dood van driehonderd mannen die hun toevlucht zochten bij het terrein van de Nederlandse militairen en door hen werden overgedragen aan Mladic. Beide partijen gaan in beroep: volgens de Moeders is Nederland voor veel meer doden aansprakelijk; volgens de Staat zijn de Verenigde Naties aansprakelijk.
Het Haagse hof komt uiteindelijk tot gedeeltelijke aansprakelijkheid van de Staat voor de moord op de driehonderd moslimmannen en veroordeelt Nederland tot het betalen van een derde van de geleden schade. Weer zoeken beide partijen het hogerop.
‘Onmogelijke positie’
‘Het Is vrijwel onmogelijk om volkomen recht te doen aan ieders leed,’ aldus de Hoge Raad tijdens de zitting. ‘Buiten twijfel staat echter dat de internationale gemeenschap de moslims niet de veiligheid heeft geboden die ze mogen verwachten.’ De Hoge Raad benadrukte dat de werkelijke schuldigen de leiders van het Bosnisch-Servische leger zijn en dat de Nederlandse militairen in een onmogelijke positie werden geplaatst. Het was dan ook niet onrechtmatig dat zij meehielpen bij de evacuatie. Wél hebben de militairen nagelaten om de 350 moslimmannen op de compound de mogelijkheid te bieden om ze niet te laten evacueren. Dat terwijl de militairen op dat moment wisten de kans op mishandeling en moord erg groot was.
Alles afwegende is gedeeltelijke aansprakelijkheid voor de gebeurtenissen volgens de Hoge Raad daarom op zijn plaats. De eerder vastgestelde mate wordt echter wel teruggebracht van dertig naar tien procent. De enige mogelijkheid voor partijen is nu nog de gang naar het Europees Hof voor de Rechten van de Mens.
Lees ook: Hoe zit het nou: Ratko Mladić