Het was een vraag die op 1 december jongstleden werd opgegooid tijdens de uitreiking van de driejaarlijkse Persprijs Jacques van Veen, bedoeld voor de beste journalistieke productie op het gebied van recht en rechtbankverslaggeving. ‘Journalisten zouden toegang moeten hebben tot alle processtukken.’ Zou dat de transparantie van de rechtspraak voor de burger ten goede komen? En is het überhaupt een goed idee?
Eerder bepleitte Folkert Jensma in dit NRC-artikel al dat een terechtzitting tegenwoordig al haast overbodig is. “De zaak is dan al zo ver gevorderd dat hij voor toehoorders niet te volgen is.” De openbaarheid van de rechtspraak zou daarmee in het geding komen. Toch heeft die openbaarheid ook zijn grenzen en kan daarnaast een behoorlijke last zijn. Bovendien: zit de burger erop te wachten dat er anderhalf miljoen rechtbankzittingen worden gepubliceerd? Willen verdachten dat alle stukken worden gepubliceerd? Willen slachtoffers dat? En wat is de toegevoegde waarde om getuigen op de zitting te horen? Allemaal vragen die een eenduidig antwoord lastig maken.
Rol journalist
De vraag is allereerst wat de rol van journalisten zou moeten zijn. Dat lijkt simpel: onderzoeken, voorlichting geven en nieuws transparant weergeven. Toch is dat niet meer zo gemakkelijk, onder andere door de opkomst van nieuwe technologieën en social media, waardoor lezers makkelijker kunnen reageren op berichten. Zij bepalen daardoor tevens mee welk nieuws nu echt belangrijk is.
En dat maakt het voor de journalist lastig. Niet alleen missers in de journalistiek zorgen voor wantrouwen richting de journalistiek, journalisten raken ook hun nieuwsmonopolie kwijt door burgerjournalistiek. Iedereen kan een verhaal schrijven, maar vaak ontbreekt de hoor en wederhoor, met eenzijdige verhalen als gevolg. De lezer zelf checkt te weinig door wie nieuwsartikelen zijn geschreven (kun jij tenslotte zonder te spieken nu aangeven door wie dit artikel neergepend is?), waardoor het eerder genoemde wantrouwen toeneemt als blijkt dat de berichtgeving onjuist of onvolledig is.
Compleet overzicht voor juiste analyse
Terug naar de processtukken. Het is in ieder geval voor een juiste analyse belangrijk dat journalisten weten op welke feiten een zaak berust. Die feiten horen ze niet alleen in de rechtszaal, maar kunnen ze tevens afleiden uit het dossier. Toch is dat tegelijkertijd een enge gedachte, aangezien dossiers vaak ook gevoelige gegevens bevatten over mensen die niet terechtstaan. Los van dat is lastig te bepalen welke journalisten betrouwbaar zijn en moet elke journalist duidelijk de voorwaarden kennen om een dergelijk dossier in te mogen zien. Aan de andere kant: feiten verzwijgen die in een strafproces spelen, dat is dan ook weer moeilijk verantwoorden. Een kwestie vol hoofdbrekens dus, waarop het antwoord nog niet in zicht is.
Bovenstaande leidt overigens weer tot een nieuwe vraag: is het recht te belangrijk om alleen aan juristen over te laten? Laat het weten in de reacties!