Gedetineerde vrouwen in de gevangenis in Nieuwersluis (Utrecht) zijn slachtoffer van structureel grensoverschrijdend gedrag door personeel. Dit concludeert de Inspectie Justitie en Veiligheid na het doen van onderzoek binnen de penitentiaire inrichting. Ook de situatie in de vrouwengevangenis Ter Peel zou zorgwekkend zijn.
Aanleiding onderzoek
De gevangenis in Nieuwersluis is een gevangenis voor enkel vrouwen. Vorig jaar kwam naar voren dat een 47-jarige gevangenbewaarder ervan werd verdacht dat hij drie gevangenen had misbruikt. Hierna meldden meerdere (ex-)gedetineerden dat zij ook slachtoffer waren van wangedrag binnen de gevangenis.
De Inspectie kondigde in juli vorig jaar aan dat zij onderzoek ging doen naar de gevangenis in Nieuwersluis. Het onderzoek werd halverwege, eind 2022, verbreed, omdat de Inspectie signalen had gekregen dat het niet enkel ging om de 47-jarige bewaarder. Andere medewerkers zouden zich namelijk óók schuldig maken aan grensoverschrijdend gedrag.
Angst om melding te maken
Uit het rapport van de Inspectie volgt dat vrouwelijke gedetineerden inderdaad slachtoffer zijn van grensoverschrijdend gedrag. Het gaat voornamelijk om seksueel getinte opmerkingen van personeel richting de gevangenen, maar ook om tongzoenen, orale bevrediging en relaties tussen gedetineerden en medewerkers. Daarnaast zou ook tussen medewerkers sprake zijn van discriminatie, seksisme en roddelen.
De bevraagde vrouwen geven aan dat zij angst hebben om melding te maken van het gedrag. “Ze zijn bang niet te worden geloofd of er nadeel van te ondervinden door bijvoorbeeld overplaatsing naar een andere gevangenis. Als gedetineerden wel meldingen durfden te maken, werden die niet altijd serieus genomen. Er werd soms niets mee gedaan terwijl op alle meldingen actie moet worden ondernomen”, aldus de Inspectie.
Daarnaast zouden er ook discriminerende en seksistische opmerkingen worden gemaakt tussen medewerkers onderling. Zo durven óók medewerkers veelal geen melding te maken, omdat ze al lang samenwerken of elkaar in privétijd zien. “Er heerst een cultuur die het mogelijk maakt dat gevangenismedewerkers niet-integer gedrag vertonen, waaronder seksueel grensoverschrijdend gedrag. De leef- en werkomgeving is er niet veilig genoeg, niet voor gedetineerden, niet voor medewerkers”, aldus inspecteur-generaal Esther de Kleuver van de Inspectie.
Daarnaast volgt uit het rapport van de Inspectie dat de gedetineerden die er ‘goed uitzien’ of ‘goed liggen’ bij de medewerkers meer voor elkaar krijgen. Bovendien zouden sommige gedetineerden bewust mannelijke medewerkers uitdagen om zo meer voor elkaar te krijgen.
Voor het onderzoek is gesproken met 66 mensen, onder wie vijftien gedetineerden. Volgens de Inspectie moet er een meldpunt komen waar de gedetineerden een melding kunnen doen. Daarnaast moet onderzocht worden of de bevindingen ook plaatsvinden op andere plekken waar vrouwelijke gedetineerden zitten.
Overschrijdend gedrag gebeurt “aan de lopende band”
Advocaat Johan Oosterhagen staat een aantal vrouwen bij die in de gevangenis te maken hebben gehad met grensoverschrijdend gedrag. “Tweeënhalf jaar geleden ben ik zelf begonnen met een onderzoek, omdat een vrouw aangaf dat ze in de gevangenis was verkracht. De Inspectie bevestigde dat beeld, namelijk dat er heel veel mis is”, aldus Oosterhagen. Het overschrijdende gedrag zou volgens hem “aan de lopende band” gebeuren. “Dat varieert van opmerkingen die structureel plaatsvinden, zoals de Inspectie ook concludeert, tot verkrachtingen en alles wat daartussen zit, zoals begluren, het aankijken op een bepaalde manier of een luikje openen op een moment dat dit niet de bedoeling is”, zegt Oosterhagen.
Ter Peel
De situatie in de gevangenis in Ter Peel zou ook niet goed zijn, “zo is onze indruk”, volgens Oosterhagen. Of er vervolgstappen genomen gaan worden, kan Oosterhagen vooralsnog niet zeggen. “We gaan het nu eerst goed lezen. Maar het is belangrijk dat de vrouwen veilig meldingen kunnen doen en dat die meldingen serieus genomen worden.”
Zo kwam in maart naar buiten dat een medewerker van de vrouwengevangenis Ter Peel is weggestuurd wegens een relatie met een gevangene. De man was medewerker van een ondersteunende dienst in de gevangenis. “Hij is gehoord, naar huis gestuurd en zijn tijdelijke contract is voortijdig ontbonden”, zei een woordvoerster van de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI) in De Limburger.
“Het hebben van contact, anders dan een werkrelatie, met een gedetineerde is volgens onze gedragscode niet toegestaan. Een van de redenen is om risicovolle situaties voor medewerkers en gedetineerden af te wenden, zowel binnen als buiten de muren”, zegt de woordvoerster.