Afgelopen week deed zich een bijzonder voorval voor. John Roberts, voorzitter van het Amerikaanse Hooggerechtshof, uitte in een publiek statement kritiek op president Trump. Aanleiding van het commentaar op de Amerikaanse president was een bericht van Trump op zijn eigen platform Truth Social waarin hij schreef dat rechter James Boasberg afgezet zou moeten worden. De ‘Chief Justice’ nam het gelijk op voor zijn collega: ‘Het is al ruim twee eeuwen de gewoonte dat afzetting niet een gepaste reactie is bij onenigheid over een rechterlijke beslissing. Daarvoor bestaat het normale proces van hoger beroep.’
President Trump trachtte gebruik te maken van een wet uit 1798 om Venezolanen met vliegtuigen het land uit te zetten. Deze oude wet, die sinds zijn invoering slechts drie keer is toegepast, was oorspronkelijk bedoeld om personen uit vijandige naties het land uit te zetten. De wet werd voor het laatst ingezet tijdens de Tweede Wereldoorlog. Desondanks besloot Trump deze wet als basis te gebruiken voor een massale deportatie van Venezolanen, met de bewering dat er sprake was van een criminele invasie door de bende Tren de Aragua. Rechter Boasberg kon zich niet vinden in deze interpretatie. Hij besloot de inwerkingtreding van de wet voor twee weken op te schorten. Dit betekende dat de twee vliegtuigen met Venezolanen moesten terugkeren naar de Verenigde Staten. Echter, aan deze beslissing werd geen gehoor gegeven, waarna Boasberg om opheldering vroeg. Het Amerikaanse ministerie van Justitie verklaarde dat de vliegtuigen al waren vertrokken voordat de rechter zijn opschorting uitvaardigde. Volgens hen betekende dit dat de opschorting niet van toepassing was op de twee betreffende vluchten.
Het oordeel en de bemoeienis van de rechter met de plannen van de president leidden tot een felle reactie van Trump, die aangaf dat de rechter in kwestie afgezet zou moeten worden. De opperrechter, John Roberts, mengde zich snel in het publieke debat en nam het publiekelijk voor zijn collega op.
Machtenscheiding in de VS
De machtenscheiding in de Verenigde Staten kan worden herleid naar de ‘trias politica’ van de Franse filosoof Montesquieu: de overheidsmacht wordt in de wetgevende macht, uitvoerende en rechtsprekende macht onderverdeeld. Deze machten zullen elkaar in de ideale situatie in balans houden en corrigeren.
De uitvoerende macht berust bij de president, die fungeert als het staatshoofd en de regeringsleider van het land. De president is verantwoordelijk voor het uitvoeren en handhaven van de federale wetten, het leiden van de federale overheid en het aansturen van de verschillende ministeries en instanties. Voor de komende vier jaar zal deze macht worden uitgeoefend door Donald Trump. Hij staat als gekozen president aan het hoofd van de regering en is belast met het formuleren en uitvoeren van nationaal en buitenlands beleid.
De wetgevende macht is in handen van het Congres, bestaande uit de Senaat en het Huis van Afgevaardigden. Deze instellingen zijn verantwoordelijk voor het opstellen, wijzigen en goedkeuren van federale wetten. De Senaat bestaat uit 100 senatoren, waarbij elke staat twee vertegenwoordigers heeft. Het Huis van Afgevaardigden is samengesteld op basis van de bevolkingsomvang van de staten en telt een wisselend aantal leden. Samen vormen deze twee kamers de wetgevende tak van de overheid. Ze hebben de bevoegdheid om wetten aan te nemen, het federale budget vast te stellen en toezicht te houden op de uitvoerende macht.
Om het evenwicht tussen de verschillende staatsmachten te waarborgen, kennen de Verenigde Staten een onafhankelijke rechterlijke macht. Dit rechtsorgaan bestaat uit een netwerk van federale rechtbanken en wordt bekroond door het Hooggerechtshof, het hoogste rechtscollege van het land. De rechterlijke macht heeft als kerntaak het interpreteren van wetten en het toetsen van deze wetten aan de Amerikaanse grondwet. Daarnaast beslecht de rechterlijke macht geschillen die zich voordoen tussen de uitvoerende macht en de wetgevende macht.
De constante uitlatingen en bemoeienissen van Trump vormen een direct gevaar voor het bestaan van een onafhankelijke rechterlijke macht. Het uitwassen van democratisch gezinde rechters en de benoeming van rechters die zich wel in de ideeën van Trump kunnen vinden, werkt vriendjespolitiek en politiek wantrouwen in de hand. Met het verzwakken van de rechterlijke macht zal Trump zijn voordeel doen, terwijl burgers langzamerhand de gevolgen zullen merken van het gebrek aan rechtsbescherming dat de rechterlijke macht nog kan bieden.
Constitutionele crisis
Al sinds zijn eerste ambtstermijn staat Trump bekend om zijn gespannen relatie met de pers. Hij beschuldigde kritische media regelmatig van het verspreiden van “fake news” en noemde journalisten “de vijanden van het volk.” In zijn tweede ambtstermijn heeft Trump zijn confrontaties met de pers verder opgevoerd door bepaalde mediaorganisaties te boycotten.
Witte Huis-persconferenties werden steeds selectiever, waarbij journalisten van kritische nieuwsplatforms zoals The New York Times en CNN minder of geen toegang kregen. Daarnaast gebruikte Trump vooral sociale media en rechtse mediakanalen om zijn boodschap te verspreiden, waardoor traditionele media buitenspel werden gezet. Deze boycot leidde tot felle kritiek van persvrijheidsorganisaties. Zij waarschuwden voor ondermijning van de vrije pers en het democratische debat.
Momenteel circuleert de term ‘constitutionele crisis’ rond in de Amerikaanse media. Hiermee doelt men op het consistent overschrijden van haar bevoegdheden door de uitvoerende macht. Het feit dat Trump al meer dan vijftien keer is teruggefloten door rechters, illustreert hoe Trump de regels van de wetgevende macht aan zijn laars lapt en zijn blinddoek opzet wanneer een rechter hem terecht wijst. Eerder botsten Roberts en Trump ook al met elkaar. In 2018 noemde Trump een rechter een ‘Obama-rechter’. Ook toen voelde Roberts zich genoodzaakt om in te grijpen en benadrukte hij dat alle rechters onafhankelijk hun werk verrichten.
Framing
De slinkse werkwijze van het team van Trump past perfect binnen het beeld dat hij wenst te schetsen over zijn tegenhangers. In het vliegtuig met Venezolanen op weg naar gevangenschap in El Salvador, zat één moordverdachte. De rest van de passagiers waren Venezolanen die kleine vergrijpen op hun naam hadden staan, helemaal geen strafblad hebben of niet eens betrokken waren in een strafrechtelijk proces. Door selectieve informatieverstrekking en manipulatieve framing voedt Trump het idee dat het Amerikaanse rechtssysteem faalt en dat de oppositie gevaarlijke criminelen beschermt.
Waar de meeste politici af en toe gebruik maken van vormen van framing, heeft Trump hier een gewoonte van gemaakt. Wanneer een aanslag met de islam in verband kan worden gebracht, dan legt Trump altijd de nadruk op de aanslagpleger. Wordt eenzelfde aanslag gepleegd door een Amerikaan, dan zal Trump de publieke opinie proberen te beïnvloeden door een beroep te doen op het geloof, ‘God bless you!’.
Bescherming van de rechtsstaat
Inwoners, de oppositie, rechtbanken en journalisten staan voor een grote opgave. Het voorgaande illustreert hoe de machtigste man van de VS zijn politieke tegenstanders onder druk zet en de rechtsstaat stap voor stap probeert uit te hollen. En dan is er nog niet eens geschreven over de mogelijke handelsoorlog en het partnerschap tussen Trump en Musk. De komende tijd zullen de Verenigde Staten alles op alles moeten zetten om de in 1789 ingestelde democratische rechtsstaat te beschermen.