Op woensdag 20 januari werd de tot levenslang veroordeelde Cevdet Y. vrijgelaten uit de gevangenis. In de jaren tachtig pleegde Y. zes moorden in een café in Delft. Minister voor Rechtsbescherming Sander Dekker heeft de veroordeelde gratie verleend. De zaak doet veel stof opwaaien: Is de minister wel de aangewezen persoon om op gratieverzoeken te beslissen en wat is de rol van de rechterlijke macht?
Door Caspar Bottemanne
Gratieverlening
In tegenstelling tot het opleggen van een straf wordt gratieverlening niet bepaald door de rechter, maar door een minister. Dit maakt de gratieverlening eigenlijk een politieke beslissing. In de wet is de wijze van gratieverlening echter niet overgelaten aan de minister zelf. Het beslissen op een gratieverzoek doet de minister op basis van twee gronden. De eerste grond bestaat indien tijdens de straf blijkt dat er feiten of omstandigheden zijn die de rechter tijdens het beslissen over de strafzaak niet wist. Het betreft dan wel feiten of omstandigheden die de rechter aanleiding hadden gegeven een andere beslissing te nemen.
De tweede grond is iets vager en moeilijker te bepalen. Artikel 2 sub b Gratiewet stelt: “Indien aannemelijk is geworden dat met de tenuitvoerlegging van de rechterlijke beslissing of de voortzetting daarvan geen met de strafrechtstoepassing na te streven doel in redelijkheid wordt gediend.” Indien een veroordeelde op basis van deze grond een gratieverzoek indient, moet hij onderbouwen waarom zijn de strafuitvoering geen doel meer dient. Er zijn veel verschillende feiten en omstandigheden die hieronder kunnen vallen.
Levenslang
In Nederland betekent de straf ‘levenslang’ ook echt levenslang. In het geval een verdachte tot deze straf wordt veroordeeld, zal hij tot zijn dood in de cel blijven. Er zijn voor deze veroordeelden nog maar heel weinig manieren om hun vrijheid terug te krijgen. In Nederland zijn er voor veroordeelden dan nog maar enkele instrumenten, één daarvan is de gratieverlening.
Het is zeer zeldzaam dat de minister van Rechtsbescherming positief oordeelt over een gratieverzoek. Cevdet Y. heeft in het verleden al een aantal keer geprobeerd om gratie te krijgen, wat toen ook zeer moeizaam ging. Het heeft jarenlang geduurd voordat de minister uiteindelijk toegaf dat er geen gronden meer zijn om het verzoek af te wijzen. De minister verwoordt het zelf als volgt: “Maar mijn argumenten zijn iedere keer door de rechter weerlegd.”
Rol rechter
Kritische volgers van het gratieproces stellen dat de beslissing op gratie niet bij de politiek maar bij de rechter zou moeten liggen. Verschillende leden van Forum Levenslang, een organisatie die opkomt voor een betere behandeling van levenslanggestraften, pleiten voor het overdragen van de beslissingsbevoegdheid naar de rechter. Voorzitter van Forum Levenslang, Wiene van Hattum, stelt dat de minister nauwelijks meegaat in de juridische afwegingen van adviezen en de rechters: “Hij wijst verzoeken van levenslanggestraften alleen toe als hij echt niet anders kan. En niet omdat het rechtvaardig is om iemand perspectief te bieden.”