Op 10 juni maakte de Staatscommissie rechtsstaat het rapport De gebroken belofte van de rechtsstaat bekend. De Staatscommissie stelt vast dat de rechtsstaat aan het verwaarlozen is.
Door Sjoukje Kraak, bachelorstudent Rechtsgeleerdheid aan de Universiteit Leiden
De Staatscommissie is opgericht naar aanleiding van de Toeslagenaffaire. Een staatscommissie doet onderzoek en brengt advies uit over een bepaald onderwerp van nationaal belang. In dit geval moest de relatie tussen burger en overheid worden onderzocht.
Volgens het rapport vraagt de rechtsstaat om permanent onderhoud. Het is aan het parlement en de regering om de komende jaren de rechtsstaat te verbeteren en te versterken. Naast juridische en bestuurlijke maatregelen zijn ook substantiële financiële investeringen nodig om de rechtsstaat te herstellen. De hersteloperatie van de Toeslagenaffaire wordt nu al geschat op meer dan tien miljard euro. Door eerder te investeren in de rechtsstaat had dit voorkomen kunnen worden: “Investeren is een dure plicht, maar niets doen is duurder.”
Diverse voorstellen
De Staatscommissie doet verschillende voorstellen om de rechtsstaat te versterken, waaronder het instellen van een Planbureau voor de rechtsstaat. Dit is een onafhankelijk instituut dat onderzoek doet naar de gesteldheid van de rechtsstaat in Nederland. Tevens wordt er benadrukt dat politici en bestuurders het goede voorbeeld moeten geven. Het rapport vermeldt een onderzoek waaruit blijkt dat “het integriteitssysteem er bij de overheid op papier goed uit ziet, maar dat gebrekkige implementatie en hardnekkig probleem vormt”.
Het contact tussen burger en overheid vormt de rode draad in het rapport. De staatscommissie ziet het burgerpanel als oplossing. Dit is een vast aanspreekpunt met een laagdrempelige sfeer waar burgers terecht kunnen met vragen en problemen in verband met de overheid. Ook dient het bestuur transparanter te werk te gaan: “In plaats van passief informatie ter beschikking te stellen, moeten ze (de overheid) actief informatie uitdragen aan concrete burgers.”
Toetsingsverbod afschaffen
Daarnaast stelt de Staatscommissie voor om het toetsingsverbod (art. 120 Gw) af te schaffen. Dit moet bijdragen een de onderlinge controle tussen verschillende overheidsmachten, ook wel checks and balances genoemd. In het hoofdlijnenakkoord ‘Hoop, Lef en Trots’ staat dat het nieuwe kabinet van plan is een grondwetsherzieningsvoorstel tot invoering van een grondwettelijk (constitutioneel) hof in te dienen. Een constitutioneel hof kan parlementaire wetten toetsen aan de Grondwet. De Staatscommissie verwijst uitdrukkelijk naar de huidige kabinetsformatie: “Bij velen in de samenleving en politiek leidde dit tot grote zorgen over de toekomst van de rechtsstaat. Dat gold kennelijk ook voor partijen die onderhandelden over de kabinetsformatie, want in die onderhandelingen werden – voor het eerst in de Nederlandse geschiedenis – afspraken gemaakt over het waarborgen van de Grondwet, de grondrechten en de democratische rechtsstaat.”
De staatscommissie eindigt haar rapport met een dringende oproep aan het parlement en de regering om de “de kloof tussen burger en overheid” te dichten en zich niet langer “passief” op te stellen richting de rechtsstaat.