Het jaarverslag van de Rechtspraak is gepubliceerd en hieruit blijkt dat het aantal rechtszaken in het afgelopen kalenderjaar flink is afgenomen. Frits Bakker, voorzitter van de Raad voor de rechtspraak, bepleitte eerder al in zijn jaarbericht dat de kosten om een rechtszaak te voeren flink omlaag moeten gaan om te voorkomen dat mensen vanwege financiële redenen de rechter vermijden. Naast financiële redenen worden ook de verbeterde betalingsmoraal na de economische crisis en de toegenomen beschikbaarheid van buitengerechtelijke bemiddeling genoemd als oorzaken voor de afname. Het Rechtenstudentje werpt een verdiepende blik op de cijfers.
Door Donny Buisman
Het aantal rechtszaken is van 1,7 miljoen verlaagd naar ongeveer 1,6 miljoen, wat op het eerste gezicht geen significant verschil is. De afname van het aantal rechtszaken is niet direct goed zichtbaar omdat het aantal rechtszaken niet op elk gebied is gedaald. Dit komt vooral door de enorme toename van het aantal bewindszaken waarin de rechter hoofdzakelijk een controlerende rol heeft. Dit type zaak is toegenomen van 100.000 naar 500.000 zaken en beslaat daarmee bijna een derde van het totaal aantal rechtszaken. Deze stijging is voor een groot deel te verklaren door de zogenoemde vijfjaarsevaluatiezaken waarbij lopende bewindsdossiers controlerend worden behandeld door de rechter. De relatief meer inhoudelijke zaken zijn dus flink in aantal afgenomen.
Een bijzonder zorgelijk punt van het jaarverslag zit echter niet direct in het aantal rechtszaken maar in de financiële status van de Rechtspraak. Het kalenderjaar werd namelijk voor het eerst afgesloten met een negatief eigen vermogen. Een van de belangrijkste oorzaken hiervan is de vertraging van operatie KEI en een onderschatting in de kosten van de digitalisering van de Rechtspraak. Het aantal rechtszaken dat is afgenomen draagt mede bij aan het negatief vermogen omdat de Rechtspraak per zaak wordt gesubsidieerd. De financiën staan daarmee extra onder druk omdat de verwachting is dat de komende twee jaren de daling in het aantal rechtszaken zal blijven doorzetten.
Geld voor meer rechters
Opvallend is dat er, ondanks het negatief vermogen, sinds 2016 is geïnvesteerd in het aantal rechters omdat de werkdruk te hoog zou komen te liggen door onderbezetting en de toenemende complexiteit van zaken. Het aantal zaken is daarbij gedaald maar inhoudelijk complexer geworden. Het personeelsbestand van de Rechtspraak is om deze reden met 2% toegenomen. Uit het driejaarlijkse medewerkerswaarderingsonderzoek (MWO) van het afgelopen jaar is echter gebleken dat de werkdruk te hoog blijft.
Tenslotte blijkt dat de Rechtspraak de doorlooptijdverkorting van rechtszaken in 2017 niet heeft gehaald. De duur van zaken wordt onbehoorlijk lang beoordeeld, zo blijkt uit het periodieke klantwaarderingsonderzoek (KWO). Dit suggereert dat de rechtszaken het afgelopen kalenderjaar inderdaad aanzienlijk complexer zijn geworden. Het daadwerkelijk aantal afgehandelde zaken is in kaart gebracht op de website van de Rechtspraak. Resumerend hebben er zich ongeveer 970.000 kantonzaken, 270.000 civiele zaken, 100.000 bestuurszaken, 170.000 strafzaken en 60.000 appelcolleges voorgedaan. De behandeling van kanton- en civiele zaken zorgt daarmee voor 47% van de werklast van de Rechtspraak.