In de populaire Netflix documentaire “Making a Murderer” draait het om de opvallende strafrechtprocessen rondom Steven Avery. Is hij een gevaarlijke man of slachtoffer van het Amerikaanse rechtssysteem? Hieronder vind je de inhoudelijke beschouwing en samenvatting met het verloop van de documentaire, potentiële daders en feiten die de documentaire niet laat zien. Ondanks de spoilers in de tekst blijft er nog genoeg over om je tijdens het kijken van de documentaire over te verbazen.
We tellen 1985, Two Rivers in Manitowoc County (Winsconsin, Amerika). Steven Avery werkt en woont op het terrein van de autosloperij van zijn familie, Avery’s Auto Salvage. Ze vormen met hun wat armoedige bestaan en slonzige voorkomen het buitenbeentje van het stadje. Wanneer een vooraanstaande vrouw uit de gemeenschap, Penny Beerntsen, op het strand wordt verkracht en mishandeld, wijzen de vingers al snel naar Steven. Ondanks gebrek aan direct bewijs en zestien getuigen die verklaren in het voordeel van Steven én zonder dat wordt gekeken naar eventuele andere verdachten, verdwijnt hij voor achttien jaar achter de tralies. In 2003 komt hij dankzij DNA-bewijs vrij en wordt de echte dader, zedendelinquent Gregory Allan, achter slot en grendel gezet. Wat volgt is een moeizame strijd tegen justitie om hem van een schadevergoeding van 36 miljoen dollar te voorzien. Lang kan hij niet van zijn vrijheid genieten; in 2005 wordt hij opgepakt voor de mysterieuze moord op fotografe Teresa Halbach.
De zaak Penny Beerntsen
In de zaak Beerntsen gaat de politie op opvallende wijze met de bewijsvoering om. Zo wordt de compositietekening wordt gemaakt op basis van een oude foto uit Stevens politiedossier (zijn strafblad bestond op dat moment uit twee veroordelingen voor inbraak en een voor dierenmishandeling) in plaats van aan de hand van de verklaringen van Penny. Zij krijgt deze tekening onder ogen vlak voordat ze bij de line-up moet aangeven of de dader zich daartussen bevindt. Het mag geen toeval heten dat zij Steven aanwijst. Na zijn arrestatie wordt Steven totaal afgezonderd van de buitenwereld, zonder toegang tot telefoon, familie of advocaat. Verder wordt er niet gekeken naar andere, meer voor de hand liggende verdachten.
Vrijlating door DNA-bewijs
Wat in 2003 leidt tot de vrijlating van Steven is een in 1985 aangetroffen schaamhaar op het lichaam van Beerntsen, die na nieuwe tests van Gregory Allan blijkt te zijn. Na Stevens vrijlating wordt er een onderzoek naar overtreding van ethische grenzen en corruptie onder de betreffende politie gedaan, maar tot verbazing van de verdediging oordeelt de rechter dat hiervan geen sprake is. Met het ongestraft laten van onder andere de man die de compositietekening maakte, Eugene Kusche, lijkt de politie er makkelijk vanaf te komen en neemt justitie geen enkele verantwoordelijkheid. Tel daarbij op dat de vrouw van de toenmalige Manitowoc County sheriff Tom Kocourek, Sandra Morris, niet alleen een nicht van Steven is, maar ook een ontzettende hekel aan hem had, en de toon voor de rest van de documentaire is gezet.
Avery-motie
In oktober 2005 wordt er een wetsvoorstel ingediend om Steven te compenseren voor zijn onterechte veroordeling en dergelijke voorvallen in de toekomst te voorkomen, de zogeheten ‘Avery-motie’. Ook komt naar voren dat de daadwerkelijke dader uit de zaak Beerntsen – Gregory Allen – in 1995 werd opgepakt voor een ander vergrijp. Hij verklaart dan dat hij in ’85 een delict pleegde waarvoor iemand anders in de gevangenis zit. De betreffende agent belt daarop naar Manitowoc County, maar de agent die het telefoontje aanneemt – Andrew Colborn – maakt hiervan geen rapport op of onderneemt op andere wijze actie. Zijn naam zullen we nog vaker tegenkomen.
De zaak Teresa Halbach
Terwijl Steven zijn leven weer oppakt en men druk is met de Avery-motie, verdwijnt in Manitowoc County de plaatselijke 25-jarige fotografe Teresa Halbach. De ogen zijn al snel gericht op de Avery’s en met name op Steven, bij wie ze op de dag van de verdwijning een afspraak had. Na een zoektocht door vrienden en familie van Teresa, wordt na enkele dagen door twee vrijwilligsters haar auto gevonden op de autosloperij van de Avery’s, verstopt onder wat takken. De Avery’s slapen in die periode gedurende acht dagen in een hotel, nu ze niet meer op hun grond mogen.
Steven is inmiddels opgepakt en wordt – net als in de zaak Beerntsen – zonder advocaat verhoord. Vanwege diezelfde zaak worden agenten uit het naastgelegen Calumet County gevraagd om onderzoek te doen, om zo elke schijn van vooringenomenheid en belangenverstrengeling van detectives van Manitowoc County te voorkomen. In eerste instantie wordt er niks gevonden, maar wanneer de trailer van Steven voor de derde keer binnenstebuiten wordt gekeerd, wordt ineens in de slaapkamer van Steven de sleutel van Teresa’s auto ontdekt naast een paar schoenen. Op zich al vreemd genoeg, maar het wordt nog merkwaardiger als blijkt wie de vondst deed: James Lenk, die ook betrokken was bij de zaak Beerntsen en werkzaam is bij het Manitowoc Sherriff’s Department. Samen met een oude bekende – Andrew Colborn – liep hij met het team van Calumet County mee. Voor zover het zich terugtrekken van de Manitowoc Department medewerkers. Naast de sleutel worden verbrande resten van een lichaam bij een kampvuurplaats op het terrein ontdekt, net als in een vuurton. De Toyota van Teresa blijkt daarnaast sporen bloed van Steven te bevatten.
Gevolgen van de tunnelvisie
Het nieuws slaat in als een bom. Pogingen tot het verkrijgen van de schadevergoeding worden gestaakt. Steven wordt vastgehouden in de gevangenis van Calumet, zo’n 65 kilometer van de sloperij. Zijn zaak laat zelfs weer een oude discussie oplaaien: moet de doodstraf opnieuw worden ingevoerd? Ondertussen ontvangt zijn familie dagelijks haatmail, het volk wil bloed zien. Steven heeft geen andere keuze dan met Manitowoc County te schikken voor 400.000 dollar om zo een advocaat te kunnen betalen en daarmee af te zien van verdere schadevergoeding in de zaak Beerntsen. Hoewel er geen bewijs voor is, zou dit de opzet zijn geweest van Manitowoc County, omdat zij nooit 36 miljoen dollar aan Steven had kunnen betalen. Steven gebruikt de vier ton om naar verluidt twee van Winsconsins’ beste advocaten in te huren: Dean Strang en Jerry Buting.
De tussenkomst van Brendan Dassey
In maart 2006 gebeurt er iets opvallends. Uit een persconferentie van de politie blijkt dat een zestienjarig familielid van Steven, neefje Brendan Dassey, toegeeft samen met Steven betrokken te zijn geweest bij de dood van Teresa. Steven zou Teresa in de trailer hebben gelokt, haar op bed met boeien hebben vastgeketend en vervolgens hebben verkracht. Daarna zou hij haar keel hebben doorgesneden en toen ze daar niet aan overleed, haar naar de garage hebben gebracht om haar te doorzeven met elf kogels en uiteindelijk op het kampvuur te verbranden. Brendan zou bij dit alles aanwezig zijn geweest en actief hebben meegewerkt. De waarheid lijkt hiermee aan het licht te zijn gekomen, ware het niet dat er verschillende mankementen aan Dassey’s verklaring kleefden. Zo is er zowel in de trailer als garage geen bloed gevonden en waren er evenmin kogels aanwezig, wel hulzen. Daarnaast heeft Brendan een IQ van 73, waardoor hij bij de verhoren duidelijk beïnvloedbaar is bij het geven van antwoorden. De suggestieve vragen, woorden in de mond leggen, net zo lang “be honest” herhalen totdat hij het goede antwoord heeft; niet voor niets is verhoorder Mark Wiebert een gehate persoon onder de kijkers.
Hoe duidelijk de verklaringen van Brendan ook lijken te zijn gemanipuleerd, Het Winsconsin Innocent Project, dat zich onder andere inzette voor de Avery-motie, trekt haar handen van Steven af en verwijdert zijn foto van haar website. Ook de advocaat van Brendan, die na een tweetal verhoren waarin hij bekende, werd gearresteerd, trekt zich terug, omdat blijkt dat hij en Teresa verre familie zijn. Hij wordt vervangen door de mediageile Len Kachinsky.
Start rechtszaak Steven Avery
Op 12 februari 2007 begint het proces tegen Steven. Bij het samenstellen van de jury blijkt de invloed van de media: slechts één persoon van de 130 man die vragenlijsten hebben ingevuld, stelt dat Steven onschuldig zou kunnen zijn. Justitie, met als aanklager Ken Kratz, besluit uiteindelijk om de aanklacht tegen Steven waarin de verklaringen van Brendan een grote rol spelen, te seponeren. Aanklachten die dan nog overeind blijven, zijn moord, het verminken van een lijk, vuurwapenbezit en wederrechtelijke vrijheidsberoving.
De belangrijkste gebeurtenissen punten uit het proces, die tegelijkertijd vragen oproepen:
- De oudere broer van Brendan, Bobby, legt ter zitting een aantoonbare nadelige valse verklaring over Steven af. Toch wordt de jury door de rechter niet geïnstrueerd om deze verklaring te negeren.
- De verdediging mag geen potentiële andere verdachten aanwijzen. Ze kan eigenlijk enkel aanvoeren dat de aanklager bepaalde aanwijzingen niet heeft gecheckt. Zo werd niemand van Teresa’s naasten gevraagd om een alibi, waardoor nog steeds de vraag openstaat wie haar weken voordat ze verdween sms’jes stuurde waar ze op haar werk door van streek raakte. Ook blijken er na haar verdwijning berichten van haar voicemail te zijn verwijderd. Ook daar is geen onderzoek naar gedaan.
- De vrouw die uiteindelijk met haar dochter de auto van Teresa op de autosloperij van de Avery’s vond, Pamela Sturm, had van de huisgenoot van Teresa die samen met haar ex-vriend de zoektochten organiseerde, als enige van alle vrijwilligers een camera meegekregen. Toeval? Daarnaast blijkt uit opgenomen telefoongesprekken dat Andrew Colborn al eerder leek te weten waar de auto zich bevond dan dat Pamela Sturm de Toyota ontdekte.
- Er blijkt geknoeid met bewijsmateriaal. Uit de zaak Beerntsen bestaat nog een buisje bloed, dat ligt opgeslagen in het archief. Het zegel blijkt echter verbroken en in de dop zit een gaatje, waardoor de advocaten van Steven bepleiten dat het zeer goed mogelijk is dat iemand dat bloed heeft achtergelaten in de auto van Teresa. De aanklager wil het bloed vervolgens laten uitsluiten van het bewijs, maar dit verzoek wijst de rechter af. Wel biedt hij justitie de kans om aan te tonen dat het bloed in de auto niet afkomstig is uit het buisje. De aanklager schakelt daarop de FBI in om een test uit voeren die al tien jaar niet meer gebruikt wordt wegens onbetrouwbare resultaten om te controleren of er EDTA in het bloed voorkomt. Zou dit het geval zijn, dan komt het bloed uit het buisje (aan het bloed in opgeslagen reageerbuisjes wordt EDTA toegevoegd om het bloed goed te houden). Opvallend is verder dat dergelijke testen doorgaans maanden duren, geen weken. De uitslag? Geen EDTA. Daar komt nog bij dat de FBI maar de helft van de monsters heeft getest. Of er dus bij andere helft wellicht wél EDTA kon worden aangetoond, blijft de vraag.
- De omstandigheden waaronder de DNA-testen zijn uitgevoerd (waaronder op de gevonden autosleutel), maken dat bewijs onbruikbaar, maar het wordt toch als bewijsmiddel door justitie aangevoerd. De onderzoekster gaf toe dat de samples gecontamineerd waren met haar eigen DNA. Daarnaast kreeg ze van tevoren al informatie over het lopende onderzoek naar Avery.
- De botten van Teresa werden op drie plaatsen gevonden: rondom het kampvuur, in een vuurton en buiten de autosloperij. Waarom werden botten verplaatst? Hoewel de aanklager stelde dat de botten van Avery’s terrein naar daarbuiten zouden zijn verplaatst om bewijs te verdoezelen, is het andersom logischer. De meeste botten werden op het terrein gevonden, het is haast ondenkbaar dat er zoveel zou zijn blijven liggen als ze botten naar een plek buiten de sloperij hadden willen verplaatsen. Wel roept dat een nadelige vraag voor de verdediging op: als Steven het lichaam niet heeft verbrand, wie dan wel? Een kampvuur dat niet ver gelegen is van zijn trailer, zou toch op moeten vallen.
- Naast het feit dat James Lenk de autosleutel vond, liep hij vaker rond op de plaats delict. daarnaast tekende hij destijds voor het doosje met het buisje bloed van Steven én had hij toegang tot het archief. Liet hij Steven’s bloed achter in de Toyota? Ook was hij aanwezig bij een doorzoeking die maanden later nog een keer werd uitgevoerd, waarbij ineens een kogel met bloed van Teresa werd gevonden.
Dit is zeker geen uitputtende lijst, want er zijn nog meer voorbeelden te noemen, maar dit geeft al wel een beeld van de vele knelpunten in het proces.
Eindoordeel zaak Steven Avery
De wekenlang durende rechtszaak wordt afgesloten met de eindpleidooien van verdediging en aanklager. Daarna is het voor de jury tijd om te beraadslagen, wat uiteindelijk vier dagen in beslag neemt. Opvallend hierbij is dat één jurylid na vier uur moet vertrekken vanwege dringende familieomstandigheden. De keuze wat te doen is dan aan Steven, die kiest voor een vervangend jurylid, die echter niet bij de bewijsvoering van de weken daarvoor aanwezig was. Het eindoordeel:
- Moord: schuldig
- Het verminken van een lijk: niet schuldig
- Vuurwapenbezit: schuldig
- Wederrechtelijke vrijheidsberoving: (valt gedurende het proces weg omdat aanklager het vasthouden van Teresa in de trailer niet aannemelijk kan maken)
Ook bij de oordelen ontbreekt elk patroon. Waarom het verminken van een lijk niet bewezen wordt bevonden, blijft onduidelijk. Verder het vermelden waard: op het moment dat de jury begon met de beraadslaging, werd een stemronde gehouden. Zeven juryleden dachten dat Steven onschuldig was, drie achtten hem schuldig en twee wisten het niet. Voor het eindoordeel maakt het ook niet meer uit: Steven verdwijnt levenslang achter de tralies en Kratz krijgt een award voor het winnen van de zaak.
Start rechtszaak Brendan Dassey
Wellicht nog schrijnender dan de zaak Steven Avery is die van Brendan Dassey. De zestienjarige jongen wordt gezien zijn vermeende gruweldaden berecht als een volwassene en aangeklaagd voor medeplichtigheid aan moord, het verminken van een lijk en verkrachting. Ook bij Brendan spelen er echter een aantal problemen:
- Het al eerder genoemde lage IQ van Brendan
- Verhoren zonder advocaat (er werd hem bij de eerste verhoren verteld dat hij enkel getuige was)
- De manier van verhoren: suggestieve vragen, woorden in de mond leggen, net zolang vissen totdat hij uitspreekt wat de politie wil horen.
- Er is geen enkel DNA van hem gevonden die hem linkt aan de moord; niet in Stevens trailer, niet in de garage, niet op overige bewijsmiddelen.
Eerlijk is eerlijk, het bekijken van de videobeelden van de verhoren zijn ronduit pijnlijk. De jongen weet duidelijk niet wat van hem wordt verwacht en zijn verklaringen kunnen haast niet meer tegenstrijdig zijn, zowel tijdens de verhoren als tijdens de opgenomen telefoongesprekken met zijn moeder. De ene keer beweert hij samen met Steven de moord te hebben gepleegd, de andere keer praat hij over enkel een gezellige avond aan het kampvuur. Ook blijkt verschillende malen dat hij de ernst van de situatie niet inziet. Zo vraagt hij tijdens de verhoren wanneer hij weer terug naar school kan om aan zijn project te werken en mist hij zijn videospelletjes.
Het grootste probleem in zijn zaak zit hem echter nog niet zozeer in de gedragingen van de aanklager, maar in die van de verdediging. Zijn advocaat, Len Kachinsky, gelooft duidelijk niet in de onschuld van zijn cliënt. Sterker nog, de onderzoeker die hij inhuurt om te kijken naar Brendans gedrag, Michael O’Kelly, wil hem maar al te graag laten bekennen en lijkt vooral graag Steven Avery achter de tralies te willen krijgen. Kachinsky wordt daarop ontslagen en Brendan krijgt twee nieuwe advocaten.
Eindoordeel zaak Brendan Dassey
“Mensen die onschuldig zijn, bekennen niet”, beweert aanklager Ken Kratz in zijn eindpleidooi. De jury lijkt zich daarmee aan te sluiten, want ze acht Brendan schuldig aan alle drie de aanklachten.
Oordeel rechter in beide zaken en herzieningsprocedures
Op 1 juni 2007 wordt Steven Avery veroordeeld tot levenslang zonder mogelijkheid op vervroegde vrijlating. Op 2 augustus 2007 wordt Brendan Dassey veroordeeld tot levenslang met de mogelijkheid tot vervroegde vrijlating in 2048.
In september 2009 start de herzieningsprocedure van Steven met – jawel – dezelfde rechter als in zijn eerdere proces. Een paar maanden later, januari 2010, start de herzieningsprocedure van Brendan. Hier wordt ook duidelijk hoe vooringenomen onderzoeker O’Kelly was, die zich ter plekke snotterend over de foto van de kerk werpt waar de begrafenis van Teresa plaatsvond. In beide gevallen worden hun verzoeken tot een nieuw proces afgewezen.
In 2011 wijzen zowel het Gerechtshof als de Hoge Raad Stevens verzoek om herziening af. Als gevolg daarvan heeft hij niet langer recht op een pro deo advocaat en heeft geen raadsman meer. In 2013 worden ook de verzoeken bij het Gerechtshof en Hoge Raad van Brendan afgewezen. Voor beiden is de enige hoop op een nieuw proces het vinden van nieuw bewijsmateriaal.
Benieuwd naar mogelijke daders, wat de serie niet liet zien en of er sprake is van “beyond a reasonable doubt”? Lees dan hier verder.
Andere stukken in dit dossier:
Dossier “Making a murderer” – recensie
Dossier “Making a Murderer” – laatste nieuwsberichten en updates omtrent Steven Avery
Dossier “Making a Murderer” – complottheorieën en wat de serie niet liet zien