De afgelopen weken stond het nieuws er weer vol mee: de rechter berispt de DUO wegens onrechtmatig verkregen bewijs. Het begon enkele maanden geleden met een vonnis van de rechtbank waarin de rechter zich kritisch uitliet over onbevoegde opsporingsambtenaren en onlangs volgde een uitspraak over het gebruik van gegevens van de OV-kaart. Leert de DUO het dan nooit?
Door Mark van den Hove
Waar draait het allemaal om?
De fraudecontrole van de DUO ziet met name op de uitwonende beurs (onder het oude stelsel). Onder het oude studiefinancieringsstelsel had de student er baat bij als deze werd aangemerkt als uitwonende student in plaats van thuiswonende. Dit leverde al snel enkele honderden euro’s in de maand op. Een lucratieve business dus. Het is logisch dat de overheid deze fraude wil bestrijden, want eerlijk is eerlijk; een student die fraudeert moet gewoon gestraft worden. Het wil echter zo dat de DUO met de handhaving telkens maar in de fout blijft gaan en daarbij wordt het niet zo nauw genomen met de privacy van de student.
Onbevoegde handhaver
Al in 2016 heeft de Centrale Raad van Beroep vastgesteld dat de DUO meerdere malen gebruik heeft gemaakt van onbevoegde handhavers. Waar van de overheid verwacht mag worden dat zij daar lering uittrekken, heeft de Centrale Raad van Beroep in 2017 wederom moeten vaststellen dat de DUO nog steeds gebruik maakt van onbevoegde controleurs.
De gevolgtrekking is dan dat de feiten die door de onbevoegde controleurs zijn vastgesteld niet gebruikt kunnen worden om de conclusie te onderbouwen dat de student heeft gefraudeerd. Wij schreven hier al eerder over in dit artikel.
Gebruik van gegevens OV-kaart
Als klap op de vuurpijl komt dan enkele weken geleden in het nieuws dat de DUO structureel gebruik maakt van gegevens van de OV-kaart, om zo vast te stellen dat een student toch ergens anders woont dan hij stelt te wonen.
Ook voor deze methode is geen wettelijke grondslag. De rechter oordeelt dan ook dat er sprake is van een niet gerechtvaardigde inbreuk op artikel 8 van het EVRM. De gegevens van de OV-kaart mogen dus ook niet gebruikt worden om fraude aan te tonen.
Conclusie
Hoewel de methode die de DUO gebruikt heel logisch is, kijk naar de OV-gegevens, ontbreekt hiervoor een wettelijke grondslag en de waarborgen die bij een dergelijke inbreuk horen ontbreken. Studenten hebben in de toekomst geen voordeel meer bij het opgeven van een ander adres dan waar ze feitelijk verblijven, gelet op het nieuwe studiefinancieringssysteem. De studenten die gefraudeerd hebben behoren daarvoor een straf te krijgen, maar wel binnen de kaders van de wet.