Burgerwachten, groepen van burgers die de politie helpen bij het handhaven van de openbare orde en het opsporen van criminelen, worden steeds populairder in Nederland. Deskundigen maken zich zorgen over de snelle opkomst van dit fenomeen en vragen zich af of sommige ‘burgerwachters’ hun taak niet iets té serieus nemen.
Politieagenten in het Groningse Ter Apel zullen waarschijnlijk niet vreemd hebben opgekeken toen ze twee weken geleden rond zes uur ’s ochtends een melding van een woninginbraak ontvingen. De verbazing zal mogelijk groter zijn geweest toen ze ter plaatse kwamen, waar de twee verdachten al waren overmeesterd en ingerekend door zogeheten burgerwachters. Zij hadden de verdachten vastgebonden met tiewraps en in bedwang gehouden, zodat de politie ze zonder verdere problemen kon meenemen naar het politiebureau.
Veiligheidsgevoel
Situaties als deze komen in Nederland steeds vaker voor. Cijfers over de afgelopen jaren zijn er niet of nauwelijks, maar duidelijk is dat het aantal burgerwachten sterk toeneemt. Negen jaar geleden schatten onderzoekers van de Vrije Universiteit Amsterdam nog dat er zo’n twee- tot driehonderd burgerwachten in Nederland actief waren; vijf jaar later was dit aantal gestegen tot zevenhonderd.
Burgers kunnen diverse motieven hebben om een burgerwacht op te richten. Zo spraken de onderzoekers in 2014 verschillende burgerwachters, die veelal aangaven met hun deelname crimineel gedrag te willen terugdringen of het veiligheidsgevoel in hun buurt te willen vergroten.
De burgerwachters in Ter Apel kunnen nog wel twee redenen bedenken waaraan hun organisatie haar bestaan te danken heeft: de personeelstekorten bij de politie en een overheid die te weinig doet om crimineel gedrag in hun dorp tegen te gaan. “Als de overheid gewoon goed ingrijpt, is zo’n burgerwacht echt niet nodig”, aldus burgerwachter Willeke Vroom. “Overdag is het hier voldoende: je hebt marechaussee, politie, handhaving, winkelbeveiligers en straatcoaches. Maar ’s avonds niet en dan zijn wij eigenlijk een beetje aan onszelf overgeleverd. Dus dan moet je zelf maar in actie komen.”
‘Spiraal van geweld’
Deskundigen en bestuurders maken zich zorgen over deze instelling. Zo zijn burgemeesters bepaald niet blij met de burgerwachten en roept het ministerie van Justitie en Veiligheid mensen op om in geval van crimineel gedrag vooral aangifte te doen en het heft niet in eigen hand te nemen. De politie vindt het idee van een burgerwacht ‘ongewenst’ en wijst op het feit dat burgerwachters zelf ook het risico lopen om een strafbaar feit te plegen, bijvoorbeeld als ze iemand oppakken en die ‘arrestatie’ later onterecht blijkt te zijn.
Het is overigens niet verboden om een burgerwacht op te richten, al gelden hiervoor wel bepaalde spelregels. Zo moeten deelnemers vaak minimaal achttien jaar zijn en geldt ook voor burgerwachters dat zij zelf de wet niet mogen overtreden. Burgerwachters mogen ook niet zomaar iedereen arresteren. Een ‘burgerarrestatie’ is alleen toegestaan als de betreffende verdachte op heterdaad wordt betrapt en meteen kan worden overgedragen aan de politie. Daarbij komt dat een burgerwachter een verdachte wel mag beletten om ervandoor te gaan, maar hiervoor niet meer geweld mag gebruiken dan nodig is. De burgerwachters in Ter Apel zijn in dit kader bijvoorbeeld te ver gegaan door de verdachten vast te binden.
Marieke Liem, hoogleraar Veiligheid en Interventies aan de Universiteit Leiden, waarschuwt voor een ‘spiraal van geweld’, doordat mensen in de toekomst wellicht eerder naar de burgerwacht stappen dan dat zij ervoor kiezen om aangifte te doen. Zij hoopt dan ook dat het (nieuwe) kabinet bereid zal zijn om meer geld te investeren in de politieorganisatie. Politieagenten en burgerwachters zouden ook nauwer kunnen samenwerken. De Gelderse gemeente Renkum is hier al mee bezig door de politie burgerwachters te laten ‘opleiden’ en hen te leren wat ze wel en niet mogen doen als ze te maken krijgen met crimineel gedrag.