Op 18 februari jl. publiceerde het Huis voor Klokkenluiders een rapport over een melding van twee werknemers (hierna: de verzoekers) over misstanden bij een groot internationaal bedrijf, Vattenfall. De misstanden die door de twee werknemers zijn gemeld zouden gaan over het vermoeden van het overtreden van wettelijke regels over aanbesteding bij een project. Het project ging uiteindelijk niet door. De twee werknemers werden boventallig verklaard en kwamen vervolgens, vanwege het ontbreken van een passende functie, thuis te zitten.
Door Lisanne Wigboldus
In het onderzoeksrapport van het Huis voor Klokkenluiders is door de afdeling Onderzoek onderzocht of de twee werknemers door het melden van de interne misstand benadeeld zijn en er is onderzocht waar die benadeling dan uit zou bestaan. In het rapport wordt geen naam van het bedrijf genoemd maar volgens berichtgeving van onder andere NOS, NU.nl en NRC blijkt dat het om Vattenfall gaat.
Een van de werknemers, werkzaam sinds 2006, was projectleider van het betreffende project (de bouw van een gasturbine in een Europese stad) en de andere werknemer, werkzaam sinds 2010, maakte onderdeel uit van dit projectteam. Tijdens het project bleek er frictie te zijn tussen het projectteam en de businessunit. De klacht die de twee werknemers hebben ingediend in 2013 en 2014 ziet onder andere op het overtreden van de gedragscode door de directeur en het managementteam van de businessunit.
Vermoeden misstand
De eerste klacht ging over de gedragingen van de directeur van de businessunit. Door deze gedragingen ondervonden verschillende werknemers, die tevens werkzaam waren bij het betreffende project, loyaliteitsconflicten omdat ze enerzijds werkzaam waren in het project en anderzijds een arbeidsovereenkomst hadden met het moederbedrijf. Een van de leden van het projectteam had de projectleider tevens gemeld dat de directeur van de businessunit hem wilde inzetten als spion bij het projectteam. Eind 2012 is deze eerste klacht ingediend, in augustus 2013 werd de tweede klacht ingediend en in januari van dit jaar diende de projectleider nogmaals een klacht in. Hierna volgden er gesprekken met de COO van de onderneming, tevens leidinggevende van de directeur, die begrip had voor de klacht en op de hoogte was van het gedrag van de directeur.
Het Huis voor Klokkenluiders concludeert dat de twee werknemers terecht een redelijk vermoeden van een misstand met een maatschappelijk belang hadden. Dit vermoeden hield in dat er in strijd met geldende aanbestedingswet- en regelgeving werd gehandeld. De projectleider heeft toegelicht dat hem door zijn werkgever werd verzocht een vertrouwelijke bijeenkomst te houden met een van de aanbieders in een aanbestedingsprocedure. Bij aanbestedingsprocedures gelden er regels, waaronder regels over informatie-uitwisseling. Als een van de aanbieders de mogelijkheid krijgt vertrouwelijk een alternatief concept toe te lichten dan is dit mogelijk in strijd met de regels. Het projectlid was ook op de hoogte van deze situatie.
Interne melding
In het rapport van het Huis voor Klokkenluiders is geconcludeerd dat de projectleider en het projectlid op een goede wijze deze misstanden intern hebben gemeld. In eerste instantie heeft de projectleider het verzoek een vertrouwelijk gesprek te voeren, besproken met zijn leidinggevenden en vervolgens ook met de ombudsman van de onderneming. Het uitgevoerde onderzoek door de internal audit van de onderneming was beperkt. Zo deed de internal audit geen uitspraken over of het binnen de regelgeving toegestaan was om tijdens een aanbestedingsprocedure een vertrouwelijk gesprek te voeren met één van de aanbieders.
Benadeling
De afdeling Onderzoek van het Huis voor Klokkenluiders constateert dat er sprake is van benadeling op een aantal punten. Ten eerste zijn de twee verzoekers benadeeld in de afhandeling van de melding van het vermoedelijke misstand. Verzoeker 1 en de ombudsman ontvingen in eerste instantie geen terugkoppeling van het onderzoek van de internal audit. Ook vond er geen wederhoor plaats. De afdeling Onderzoek is van mening dat de werkgever te kort is geschoten in het volledig en tijdig informeren. Daarnaast wordt ook nog vastgesteld dat de werkgever in het onderzoek onvoldoende aandacht heeft besteed aan de kern van de melding, namelijk de beïnvloeding van de uitkomst van de aanbestedingsprocedure. Ook verliep de afhandeling van de klachten traag.
Ten tweede gaat de afdeling Onderzoek in op een mogelijke benadeling als het gaat om het boventallig verklaren van beide verzoekers. Eind maart 2016 gaf de werkgever aan dat de functies van de verzoekers kwamen te vervallen. Een boventalligverklaring tegen de wens van de verzoekers is volgens de afdeling Onderzoek een vorm van benadeling. Begin 2017 vroeg de werkgever een ontslagaanvraag aan bij het UWV voor het beëindigen van de arbeidsovereenkomst van beide verzoekers. Het UWV besloot vervolgens dat de arbeidsovereenkomsten niet mochten worden beëindigd. Vervolgens vond er door de werkgever onvoldoende inspanning plaats voor een wedertewerkstelling. De werkgever had zich moeten inspannen om passende functies voor beide verzoekers te vinden binnen het bedrijf.
De werkgever had aan accountantskantoor Grant Thorthon en twee Nederlandse (oud)-rechters gevraagd om te onderzoeken of verzoekers op 29 maart 2016 boventallig zijn verklaard als gevolg van de door verzoeker 1 gedane incidentmeldingen. Verzoekers wilden beiden niet meewerken aan dit onderzoek. Volgens de afdeling Onderzoek van het Huis voor Klokkenluiders is het onderzoek eenzijdig en arbeidsrechtelijk ingestoken. Een breder perspectief met oog op de behoeften van de verzoekers ontbreekt volgens hen. Een eenzijdig bejegeningsonderzoek is volgens de afdeling Onderzoek ook een benadelingshandeling. Tot slot concludeert de afdeling Onderzoek dat de benadelingshandelingen die hebben plaatsgevonden het gevolg zijn van de melding van de verzoekers.
Inmiddels is de relatie tussen verzoekers en de werkgever alleen maar verslechterd. Ook in de tijd dat het onderzoek bij het Huis voor Klokkenluiders plaatsvond, waren de verzoekers nog niet aan het werk.