Weet jij nog wat je vorige week donderdag als ontbijt at? Waarschijnlijk niet. Laat staan dat je nog zou weten wat je een half jaar geleden deed toen er ergens een moord werd gepleegd en jij toevallig in de buurt was. Uit promotieonderzoek van rechtspsycholoog Ricardo Nieuwkamp blijkt dat in zo’n geval maar 2% van de onschuldige verdachten met een geloofwaardig alibi komt.
Door Kirsten Rolloos
In de ogen van de politie is een alibi pas waterdicht wanneer de verdachte een consistent verhaal heeft dat wordt ondersteund door hard bewijs zoals camerabeelden. Onrealistische verwachtingen die nadelig kunnen uitpakken voor onschuldigen, aldus Nieuwkamp. Zo vergissen mensen zich door de stress van een verhoor eerder, waardoor ze hun alibi vaak moeten aanpassen. Daardoor komt uiteindelijk slechts 30% van de onschuldige verdachten met een logisch verhaal waar niet van wordt afgeweken.
Voor zijn onderzoek vroeg Nieuwkamp honderden proefpersonen om een alibi te verstrekken voor een verzonnen overval. Maar een kwart van de deelnemers kwam met sterk bewijs voor hun alibi, zoals pinbetalingen, telefoongegevens en getuigenverklaringen. Onschuldigen hebben vaak alleen maar zwak bewijs voor hun alibi. Een verklaring van een familielid wordt niet als sterk bewijs gezien en kassabonnen evenmin. Sterk bewijs is ook niet altijd haalbaar. Zie bijvoorbeeld maar eens te bewijzen dat je ’s nachts daadwerkelijk in bed lag.
Veel fouten bij beoordelen alibi’s
Criminelen maken soms handig gebruik van de eisen die de politie aan een alibi stelt. Zo ondersteunde een verdachte van een moord zijn alibi met bewakingsbeelden van het hotel waar hij logeerde. Op die beelden was uiteraard niet te zien hoe hij buiten beeld uit een raam klom om vervolgens zijn vrouw en kinderen te vermoorden. Toen Nieuwkamp voor zijn onderzoek leken en rechercheurs alibi’s liet beoordelen, werd dan ook maar in zestig procent van de gevallen de echte en valse alibi’s uit elkaar gehouden.
Een rechterlijke dwaling kan ontstaan door een alibi dat niet geloofd wordt. Des te meer reden om de aanpak van de politie te veranderen. Het onderzoek van Nieuwkamp toont aan dat meer rekening moet worden gehouden met vergissingen en de haalbaarheid van sterk ondersteunend bewijs.