Het aantal meldpunten voor uitkeringsfraude is de afgelopen jaren sterk gestegen. De meldpunten, die burgers de mogelijkheid geven anoniem hun verdenkingen door te geven, zijn echter niet onomstreden.
Een steeds groter wordende groep Nederlanders heeft recht op een uitkering of andere sociale voorziening. Zo blijkt uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) dat in 2024 bijna 5 miljoen mensen een sociale zekerheidsuitkering ontvingen. Steeds meer gemeenten bieden burgers de mogelijkheid eventuele fraude met deze uitkeringen anoniem te melden. Waar in 2019 slechts 149 gemeenten een meldpunt hadden, is dit aantal inmiddels gestegen naar 208 gemeenten. Dit is 61 procent van alle gemeenten in Nederland.
Kritiek
De meldpunten, ook wel ‘kliklijnen’ genoemd, zijn niet onomstreden. Uit onderzoek blijkt dat het merendeel van de uitkeringsgerechtigden zich aan de regels houdt, maar desondanks door de overheid benaderd wordt als potentiële fraudeur. “Twee derde van de uitkeringsgerechtigden (vindt) dat contactpersonen van het UWV of de sociale dienst zich vooral gedragen als politieagent,” aldus rechtssocioloog Marc Hertogh.
Inmiddels hebben 26 gemeenten de keuze gemaakt om de meldpunten af te schaffen. Zo werd de kliklijn in Leiden door een motie van het SP-raadslid Thomas van Halm afgeschaft. Hij stelde dat het anonieme meldpunt “mensonterend en stigmatiserend [is] voor mensen in de bijstand”. Daarnaast gaf hij aan dat veel mensen de regels onvoldoende begrijpen en zij dus niet goed kunnen beoordelen of er daadwerkelijk sprake is van fraude. Daardoor komen er veel ongefundeerde meldingen binnen. Ook in Rotterdam klinken kritische geluiden over het gebruik van de kliklijn. De gemeente onderzocht 710 meldingen over fraude. In 77 procent van de gevallen bleek géén sprake te zijn van bijstandsfraude.
“Gevoel van onrecht”
Ondanks deze kritiek blijft het aantal meldpunten dus stijgen. Zo geeft de Rotterdamse wethouder Tim Versnel aan dat hij “het heel belangrijk vindt dat mensen ook bij de overheid kunnen aankloppen om wat aan dat gevoel van onrecht te doen.” In 2023 werd in Rotterdam maar liefst 650.000 euro aan onterecht uitgekeerde bijstand teruggevorderd.
Ook het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid staat niet negatief tegenover de meldpunten, hoewel het de oprichting ook niet actief aanmoedigt: “We hebben in Nederland een vangnet van sociale zekerheden waar iedereen op moet kunnen rekenen. Het is belangrijk dat daar geen misbruik van wordt gemaakt,” aldus een woordvoerder van het ministerie. Hierbij wordt benadrukt dat er een balans moet zijn tussen het tegengaan van fraude en een menselijke maat. Daarom is het volgens het ministerie van belang dat de gemeenten zelf nagaan of een melding onderzoekswaardig is.