Hoge Raad 8 september 2023, reflexwerking grijze en zwarte lijst
(ECLI:NL:HR:2023:1197)
Essentie
In dit arrest staat de vraag centraal of de grijze en zwarte lijst een reflexwerking hebben.
Rechtsregel
Een beding in de algemene voorwaarden is vernietigbaar indien het onredelijk bezwarend is voor de wederpartij, gelet op de aard en de overige inhoud van de overeenkomst, de wijze waarop de voorwaarden tot stand zijn gekomen, de wederzijdse kenbare belangen van partijen en de overige omstandigheden van het geval (art. 6:233 aanhef en onder a BW). Tot de omstandigheden die bij de toepassing van art. 6:233 BW van belang zijn behoren de hoedanigheid van partijen, hun maatschappelijke positie, hun onderlinge verhouding en hun deskundigheid.
Van belang is ook nog dat voor overeenkomsten die zijn aangegaan tussen bedrijf en consument, de wet een zwarte lijst en een grijze lijst bevat. Bij de zwarte lijst uit art. 6:236 BW gaat het om bedingen die worden geacht onredelijk bezwarend te zijn en bij de grijze lijst uit art. 6:237 BW gaat het om bedingen die worden vermoed onredelijk bezwarend te zijn. Hoewel de zwarte en grijze lijst betrekking hebben op overeenkomsten met consumenten, kan ook indien de wederpartij geen consument is, van belang zijn dat het beding voorkomt op één van deze lijsten.
Als een kleine rechtspersoon die zich materieel niet van een consument onderscheidt met een beding wordt geconfronteerd dat op de zwarte of grijze lijst staat, dan ligt een reflexwerking via de open norm van art. 6:233 aanhef en onder a BW voor de hand. Bij het voorgaande geldt wel dat vaak wordt gedacht aan rechtspersonen die geen beroep of bedrijf uitoefenen. Maar reflexwerking is ook mogelijk indien de wederpartij wel een beroep of bedrijf uitoefent, maar de overeenkomst geen betrekking heeft op haar eigen beroeps- of bedrijfsactiviteiten.
Inhoud arrest
Feiten
Een echtpaar exploiteert een kaas- en zuivelbedrijf, genaamd Hibma B.V. (de verweerders). Eiser 1 heeft een eenmanszaak en houdt zich bezig met bemiddeling op het gebied van financiën. Eiser 1 heeft in de uitoefening van zijn eenmanszaak voor Hibma subsidie aangevraagd voor het oprichten van een melkveehouderij in Bosnië. Het echtpaar wilde via de vennootschap Tehno-Pek in Bosnië een krachtvoerfabriek opzetten. Om dit te realiseren moest Tehno-Pek een bedrag van 1 miljoen euro lenen van Hibma. Hibma wilde deze lening verstrekken, maar wel met rente, bankgarantie en een hypotheek. Eiser 1 heeft de overeenkomst tussen Tehno-Pek en Hibma gerealiseerd en begeleid. Vervolgens heeft eiser 1 de betaling van een miljoen euro van Hibma naar Tehno-Pek goedgekeurd zonder dat hij de bankgarantie had gezien en zonder dat de hypotheek was bevestigd.
Eiser 1 is dus zijn zorgplicht als financieel adviseur niet nagekomen. In de algemene voorwaarden staat echter dat Hibma hierover had moeten klagen binnen acht dagen na ontdekking, maar ook uiterlijk binnen veertien dagen na voltooiing van de betreffende werkzaamheden. Hibma wil het beding uit de algemene voorwaarden vernietigen op grond van art. 6:233 aanhef en onder a BW, omdat het beding onredelijk bezwarend zou zijn.
Beoordeling
Een beding in de algemene voorwaarden is vernietigbaar indien het, gelet op de aard en de overige inhoud van de overeenkomst, de wijze waarop de voorwaarden tot stand zijn gekomen, de wederzijdse kenbare belangen van partijen en de overige omstandigheden van het geval, onredelijk bezwarend is voor de wederpartij (art. 6:233 aanhef en onder a BW). Tot de omstandigheden die bij de toepassing van art. 6:233 BW van belang zijn, behoren de hoedanigheid van partijen, hun maatschappelijke positie, hun onderlinge verhouding en hun deskundigheid.
Van belang is ook nog dat voor overeenkomsten die zijn aangegaan tussen bedrijf en consument, de wet een zwarte lijst en een grijze lijst bevat. De zwarte lijst uit art. 6:236 BW bevat een lijst bedingen die worden geacht onredelijk bezwarend te zijn. De grijze lijst uit art. 6:237 BW bevat een lijst met bedingen die vermoed worden onredelijk bezwarend te zijn. Hoewel de zwarte en grijze lijst betrekking hebben op overeenkomsten met consumenten, kan ook indien de wederpartij geen consument is, van belang zijn dat het beding voorkomt op één van deze lijsten.
Als eem kleine rechtspersoon die zich materieel niet van een consument onderscheidt met een beding wordt geconfronteerd dat op de zwarte of grijze lijst staat, dan ligt een reflexwerking via de open norm van art. 6:233 aanhef en onder a BW voor de hand. Bij het voorgaande geldt wel dat vaak wordt gedacht aan rechtspersonen die geen beroep of bedrijf uitoefenen. Maar reflexwerking is ook mogelijk, indien de wederpartij wel een beroep of bedrijf uitoefent, maar de overeenkomst geen betrekking heeft op haar eigen beroeps- of bedrijfsactiviteiten.
Uit het voorgaande volgt dat Hibma gelijkenis vertoont met een consument, omdat Hibma geen kennis en ervaring heeft met de ingewikkelde financiële materie. Hibma had juist een deskundige ingeschakeld om te helpen met deze materie. Echter heeft het Hof nagelaten om te kijken of het gaat om een beding dat voorkomt op de zwarte lijst of op de grijze lijst. De klacht kan dus hierdoor niet tot cassatie leiden.