Pos/Van den Bosch, 17 november 1967
(ECLI:NL:HR:1967:AC4789)
Door Marsha Simon
Essentie
In dit arrest staat de vraag centraal of aanvaarding van een schenking van een onroerend goed, waarop aan een ander een koopoptie is verleend, onrechtmatig is. Verder is het opmerkelijk te noemen dat in deze zaak de schadevergoeding wegens onrechtmatige daad in de vorm van een andere prestatie dan betaling van een geldsom geschiedt, namelijk in de vorm van het overdragen van de onroerende zaak tegen betaling van de geschatte waarde. Deze mogelijkheid tot schadevergoeding is later in de wet gecodificeerd onder artikel 6:103 van het Burgerlijk Wetboek.
Rechtsregel
In beginsel is het bewust profiteren van wanprestatie niet per se onrechtmatig, zelfs als die profijtelijke daad medeoorzaak is van de wanprestatie. Dit kan echter anders zijn, indien er bijkomende omstandigheden zijn die dit handelen onrechtmatig maken.
De Hoge Raad heeft in dit arrest de volgende gedragingen van derden, als in strijd met de zorgvuldigheid die een derde in het maatschappelijk verkeer jegens een ander betaamt, onrechtmatig geoordeeld: “het door een derde aanvaarden van een schenking van een onroerend goed, waarbij deze gebruik maakt van zijn bijzondere vertrouwenspositie ten opzichte van de schenkster en de invloed die hij op haar kan uitoefenen, terwijl deze derde ermee bekend is dat deze schenkster aan een ander een koopoptie heeft verleend waaruit een recht van koop op dat onroerend goed voortvloeit, en hij zich bewust moet zijn van het aanmerkelijk nadeel dat deze ander (het wegvallen van een redelijkerwijs te verwachten voordeel, de koopoptie) zou lijden, indien het hem onmogelijk zou worden gemaakt om van deze koopoptie gebruik te maken.”
Inhoud arrest
Van den Bosch is al jaren pachter van enkele percelen weiland, gelegen aan de Rijksstraatweg in Braambrugge, gemeente Abcoude. In het pachtcontract van 30 november 1954 dat tussen Van den Bosch en Gerrit Brouwer als verpachter gesloten is, is een clausule opgenomen. Deze clausule houdt in dat aan Van den Bosch als pachter een koopoptie toekomt op het verpachte, alsmede de hofstede, met schuren en verdere bijgebouwen, erf, grond en tuin aan het Zand- en Jaagpad nummer 4 te Braambrugge, gemeente Abcoude bij overlijden van de langstlevende van de verpachter en zijn bij hem inwonende zusters.
Indien de verpachter wenst over te gaan tot vervreemding van het onroerend goed, is deze verplicht dit aan de pachter mede te delen, waarna de pachter drie maanden gebruik kan maken van zijn koopoptie. Pos (een derde) heeft de hem gedane schenking, afkomstig van Neeltje Brouwer (zus van verpachter), van een onroerend goed aanvaard, wetende dat Van den Bosch krachtens een hem verleende koopoptie een recht van koop op dit goed bezat.
Onder de gestelde en door het Hof voorshands voldoende aannemelijk geachte omstandigheden, waaronder enerzijds de omstandigheid dat Pos de optie kende en zich bewust moet zijn geweest van het aanmerkelijk nadeel dat verweerder zou lijden, indien het hem onmogelijk zou worden gemaakt daarvan gebruik te maken, anderzijds de bijzondere vertrouwenspositie die Pos ten overstaande van de 86-jarige schenkster innam, is ’s Hofs oordeel, dat Pos jegens Van den Bosch onrechtmatig heeft gehandeld door de schenking te aanvaarden, rechtens juist.
De bedrijver van een onrechtmatige daad kan worden veroordeeld om tot vergoeding van de door hem toegebrachte schade aan de benadeelde een geldsom te betalen. Indien de benadeelde dit vordert en de rechter het een passende vorm van schadevergoeding acht, kan hij echter ook worden veroordeeld om ten behoeve van de benadeelde een andere prestatie te verrichten, welke geschikt is om de toegebrachte schade weg te nemen.
Het Hof heeft de vordering van Van den Bosch in de hoofdzaak aldus begrepen, dat Van den Bosch het hem door Pos toegebrachte nadeel, hierin bestaande dat Van den Bosch het hem toegekend kooprecht niet kan uitoefenen en dientengevolge geen eigenaar van het onroerend goed kan worden, wil zien goedgemaakt doordat Pos, welke eigenaar van het onroerend goed is geworden, zal worden veroordeeld het goed aan hem, Van den Bosch, over te dragen tegen betaling van de geschatte waarde.
Kennelijk heeft het Hof aangenomen, dat indien Pos aldus het onroerend goed aan Van den Bosch zal overdragen, de door Pos aan Van den Bosch onrechtmatig toegebrachte schade op een in de omstandigheden van het geval passende wijze zal worden weggenomen. Daardoor heeft het Hof geen regel van Nederlands recht geschonden.