Eigenlijk is 1850 nog helemaal niet zo lang geleden. Ok, vooruit, iemand met dit geboortejaar kom je niet meer tegen. Maar het is tot dat jaar dat er geen gevangenisstraffen bestaan. Wel dood-, lijf-, en schandstraffen en in afwachting daarvan kon je wel worden vastgezet, maar dat waren de enige straffen in ons landje. Daarnaast mocht de rechter je ook nog eens martelen om een bekentenis los te krijgen. Zo bekeken is die 168 jaar eigenlijk helemaal niets.
De voorloper van TBS, de TBR, werd ingevoerd in 1928 naar aanleiding van de ‘psychopatenwetten’. Is iedere TBS’er (of was iedere TBR’er) een psychopaat? Ik denk het niet, maar negentig jaar geleden was dat wel de algemene overtuiging. In 1988 werd TBR TBS. Kon TBR nog voor alle misdrijven worden opgelegd, ging dat bij TBS enkel nog bij zware misdrijven. 1988 is pas dertig jaar geleden.
De afgelopen dagen bracht ik door in Veenhuizen, het gevangenisdorp in Drenthe. Een bijzondere plek om op vakantie te gaan, want uiteindelijk is dit dorp pas sinds 1984 vrij toegankelijk. Voor die tijd kon je er alleen wonen als je er ook werkte. Zomaar op bezoek gaan bij iemand die in Veenhuizen woonde, was er niet bij en vond je een andere baan, werd je ontslagen of ging je met pensioen, dan moest je binnen drie maanden ook je huis uit. Dit dorp leert je dus niet alleen heel veel over de geschiedenis van de gevangenisstraf, maar is ook een bijzonder boeiende plek om te zijn vanwege de eigen geschiedenis.
Mijn oudste kind was diep onder de indruk van alles wat hij zag en hoorde, maar de echte verbijstering kwam toen hij hoorde dat er nog een jeugdgevangenis in gebruik is, waarvan de jongste ‘inwoner’ maar een jaar ouder is dan hij. De jongste telg vond het er zo eigenlijk allemaal een stuk minder gezellig uitzien dan wat hij als ‘gevangenis’ kende van series en films.
Zelf besloot ik na deze minivakantie de bank – ondanks mijn verhongerende bankrekening – toch maar niet te overvallen. Ik werd lichtelijk claustrofobisch van de cellen waarin ik stond en de luchtplaats waarop ik rondliep. Om nog maar te zwijgen over de arrestantenbussen. Gecombineerd met mijn wagenziekte lijkt me dat niet bepaald een pretje; ik denk ook niet dat er spuugzakjes en natte washandjes worden uitgedeeld.
Dat gevangenisstraffen in de loop der (korte) tijd humaner zijn geworden, vind ik absoluut een goede vooruitgang. Het is nog maar zo kort geleden dat het allemaal anders was. Maar toch. Je kunt gevangenisstraffen nog zo humaan maken, resocialisatie voorop stellen, de rechten van veroordeelden vastleggen in wetten of het door elektronische detentie thuis laten uitzitten van de vrijheidsstraf, maar de basis blijft hetzelfde: als je zit, ben je je vrijheid kwijt. En je vrijheid is met recht het allergrootste goed dat je hebt.