Het argument dat terrorisme een klasse apart is als het gaat om opsporing en vervolging wordt vaak aangehaald. Het is dan ook een zwaar beladen onderwerp dat erg tot de verbeelding spreekt. Zou je er immers niet alles aan moeten doen om te voorkomen dat iemand die enorm in de war is en in naam van wie dan ook met bijvoorbeeld een zware truck inrijdt op willekeurige voorbijgangers, inclusief onze kinderen? Ook als dat betekent dat je die persoon het recht op een eerlijk proces ontneemt maar preventief vastzet op een nog niet concrete verdenking van dergelijke denkbeelden? Met andere woorden: mag je het mensenrecht van een individu aantasten om de mensenrechten van anderen te beschermen?
Theresa May betoogde onlangs nog dat wanneer ‘mensenrechten’ in de weg staan van staatsveiligheid deze rechten gerust opgeofferd mogen worden. In Nederland betoogde Wilders onlangs ongeveer het zelfde. Het is erg verleidelijk om –wanneer we dit zo presenteren- deze vragen met ‘ja’ te beantwoorden. Ik denk echter dat het een verkeerde vraag is, die op de lange termijn alleen maar leidt tot meer vuur, in plaats van minder (minder, minder!). Bevecht je vuur met vuur? Nou, doe mij maar wat water, dan kun je blussen.
Altijd gelijk
Op de eerste plek heeft diegene die oproept tot het preventief ontnemen van een eerlijk proces of andere mensenrechten altijd gelijk wanneer we ervoor kiezen dat niet te doen, als je maar lang genoeg wacht op welke aanslag dan ook. Met name een rechter die een dergelijke inperking zou blokkeren zal er van langs krijgen of zelfs verantwoordelijk gehouden worden voor deze aanslag. We hebben dergelijke redeneringen al veel voorbij zien komen, vaak als dreigement naar de rechterlijke macht, of politici die hierbij bedenkingen hebben.
‘Mensenrecht’ is geen vies woord
De manier waarop met name May ageert tegen mensenrechten geeft meteen het gevoel dat deze rechten iets internationaals zijn en dus vreemd en hinderlijk ter bescherming van de eigen burgers. De reden dat Engeland ooit heel lang geleden kwam met haar Magna Carta was nu juist om burgers tegen de overheid en elkaar te beschermen voor inbreuken op fundamentele voorwaarden voor een menswaardig bestaan. Helaas is het internationale mensenrechtenapparaat niet altijd even effectief gebleken om daadwerkelijk de beoogde minimumwaarborg in de betrokken landen te garanderen, maar om het nu weg te zetten als iets dat ‘in de weg staat’ lijkt me volslagen vreemd. Het zou juist een minimum bescherming moeten bieden aan iedereen, ongeacht wie.
Politiestaat
En waar trek je dan precies de grens? Wanneer je accepteert dat vermoedelijke terroristen minder rechten hebben vergeleken met mensen die deze denkbeelden niet hebt, is het erg eenvoudig om de definitie van het woord ‘terrorist’ steeds verder op te rekken en te verbreden. Ik geloof dat we daar in een aantal bevriende landen recentelijk goede voorbeelden van hebben gezien. Zo wordt de stap steeds kleiner om mensen met en andere politieke voorkeur ook te bestempelen als terrorist en bijvoorbeeld rechters en hoogleraren die deze voorkeur hebben uit hun ambt te zetten. De volgende stap kan zijn –als dat niet effectief lijkt- om een noodsituatie te verkondigen en de bevoegdheden te gebruiken die daarmee samenhangen. Mocht je al een gepolariseerde samenleving hebben, dan zou dit wel eens olie op het vuur kunnen zijn.
Luie overheid
Het is dus erg makkelijk om te roepen dat mensenrechten in de weg staan om potentiële terroristen in de smiezen te houden. Zeker wanneer je in het verleden fors bezuinigd hebt op de gewapende arm in je eigen land die dat moet gaan doen. Het is een keuze om procedures te versoepelen en mensen eenvoudiger de vrijheid te ontnemen, net zoals het een keuze kan zijn om veel beter en professioneler zinnig bewijs te verzamelen om potentiële terroristen (die bijvoorbeeld online erg actief kunnen zijn) in de gaten te houden en op basis van feiten in plaats van vermoedens vast te kunnen zetten. Misschien moet een overheid gewoon wat harder werken om dat laatste te realiseren in plaats van zo lui te zijn en dan maar haar toevlucht willen zoeken in rechten van bepaalde burgers te ontnemen.
Mijns inziens is de gedachte om mensenrechten te ontnemen ongeveer net zo gevaarlijk en disruptief als die van een terrorist zelf. Het is alleen minder zichtbaar en de gevolgen sluipen er langzaam in. Laten we de rechtstaat dus maar gewoon in ere houden!