Onlangs zond de BBC een mini-documentaire uit over een nieuwe Europese trend in de seksindustrie: The Seks Doll Brothel. Een bordeel met alleen maar sekspoppen. Op zich niet per se heel vernieuwend, maar wel een onderdeel van een trend die we al wat langer zien: het streven naar de creatie (en betaalbaarheid) van een seksuele ervaring op bestelling, waarbij niet per se een sekswerker de diensten verleent, maar een (technologisch) product. Het summum hiervan is vooralsnog de creatie van de sex-bot. Het is niet geheel ondenkbaar dat we in de nabije toekomst via Bol.com een zelflerende bot kunnen aanschaffen, die na verloop van tijd een eigen identiteit nabootst geheel afgestemd op de behoeften van de eigenaar. Dit roept niet alleen ethische, maar ook juridische vragen op.
Wanneer we de reacties onder de hierboven gelinkte documentaires moeten geloven biedt zo’n sex-bot een praktisch probleem voor allerhande ongemakken. Zo’n bot heeft altijd zin, wil geen dure cadeaus, en geeft geen belemmerende grenzen aan in de uitvoering van je eigen seksuele fantasie: het doet dus precies wat jij wilt. In deze column laten we de ethische vragen even liggen voor wat ze zijn: het behoeft geen verder betoog dat we ons de vraag moeten stellen of het verstandig is seksualiteit op deze manier te ontwikkelen dan wel te uiten, en of dit een oplossing of nu juist een verergering is voor het probleem dat sommigen onder ons er wel heel bijzondere fantasieën op na houden.
Vanuit juridisch oogpunt is er inmiddels een breed debat over de vraag in hoeverre een robot (en dus ook een sex-bot) meer is dan alleen bezit. Kan een robot juridisch verantwoordelijk zijn voor privaatrechtelijke handelingen? Nog niet zo lang geleden adviseerde het EU committee on legal affairs aan het Europees Parlement om robots bepaalde privaatrechtelijke bevoegdheden en verantwoordlijkheden toe te kennen. Dit werd overigens met kracht door enkele experts ontraden. Wellicht een nog fundamentelere kwestie is de vraag of een robot uiteindelijk ook (mensen)rechten heeft. In geval van de sex-bot spreekt dat aardig tot de verbeelding. Een zelflerende sex-bot met een eigen, unieke, identiteit die geheel in het teken staat van de seksuele fantasie van diens eigenaar roept serieuze vragen op. Zo zijn er serieuze wetenschappelijke verhandelingen geschreven over de vraag of je een sex-bot kunt verkrachten.
Vreemdgaan
In eerste instantie zouden we wellicht de neiging hebben hier wat laconiek op te reageren door te stellen dat een sex-bot toch echt een gebruiksvoorwerp is en geen mens, en dus geen rechten zou mogen hebben. Momenteel ben ik data aan het verzamelen om inzicht te krijgen in de perceptie hieromtrent, en mijn voorlopige conclusies zijn toch wat genuanceerder. Ik stel aan respondenten de volgende vragen.
- Wanneer je je partner betrapt op masterberen met hulpstukken, zie je dat dan als vreemdgaan?
- Kan een sex-bot gelijk gesteld worden met een mens?
- Wanneer je je partner betrapt op het hebben van seks met een sex-bot, zie je dat als vreemdgaan?
De percentages zijn nog te onbetrouwbaar om hier weer te geven, maar ik kan in ieder geval met een gerust hart stellen dat het antwoord op vraag 1 vaker nee is dan het antwoord op vraag 3, en dat het antwoord op vraag 2 meestal nee is. Kortom: we vinden het hebben van seks met een sex-bot niet hetzelfde als masturberen, zien een sex-bot niet als een mens, maar ervaren het hebben van seks met een sex-bot soms wel eerder als een vorm van vreemdgaan. De conclusie lijkt innerlijk tegenstrijdig, want als een sex-bot gewoon een hulpstuk is, waarom is de perceptie dan eerder dat er vreemdgegaan wordt? Nu kan het te maken hebben met de menselijke projectie die we op de bot loslaten, en daardoor ons bedrogen voelen doordat de partner klaarblijkelijk die behoefte voelt.
Juridische oplossingen?
Maar toch, een zelflerende robot die zich volledig conformeert aan de behoeften van de gebruiker, en dus een unieke kunstmatige persoonlijkheid ontwikkelt zien we toch eerder als een bedreiging in een monogame relatie vergeleken met een Tarzan 2000 met opzetstukjes. Conclusie: een sex-bot is geen mens, maar ook niet het tegenovergestelde daarvan. We gaan in de toekomst zien hoe zich dit juridisch zal ontwikkelen. Te verwachten valt ofwel een juridische oplossing in de richting van wetgeving omtrent huisdieren (die beperkte rechten hebben), ofwel in de richting van wetgeving omtrent de rechtspersoon (die met name in de privaatrechtelijke zin gelijkgesteld kan worden aan de mens). We gaan het zien. Vooralsnog is het juridische antwoord op deze vraag onbevredigend.