Een pleidooi voor een leugen

Een leugentje om bestwil, wie is er niet mee bekend? De plotselinge lekke band, jarige oud-tante, of goed-getimede migraine – allemaal gebeurtenissen die toch echt toevallig vaak plaatsvinden. In de rechtbank staat waarheidsvinding natuurlijk centraal, maar wat moeten we met leugens in ons dagelijks leven?

Door Eva te Dorsthorst

In een wereld waar liegen, bluffen en fake news dagelijkse kost is, lijkt toch iedereen van mening te zijn dat onwaarheden verkondigen iets slechts is. Maar wanneer we de waarheid dan toch zoveel verdraaien, dan zal het toch niet kunnen dat het zo zwart-wit ligt.

De bekende Israëlische schrijver Etgar Keret, bekend zijn korte verhalen, weet het summier te verwoorden; “Waarom zou een waarheid beter zijn dan een leugen, alleen omdat het waargebeurd is?” Zijn gesprekspartner zit tegenover hem, met slechts een gammele tafel van plastic tussen hen in. “Ja, nou ja, omdat het een extra laag toevoegt, en eerlijk is, en ja,” antwoordt zijn gesprekspartner, met zijn handen in de lucht gebarend om zijn punt kracht bij te zetten. Keret kijkt hem met een stille glimlach aan, gaat niet op het antwoord in, en het gesprek wordt opgevolgd door verschillende filmfragmenten waarin Keret net-niet-helemaal-waarheden uit het verleden ophaalt.

Hij vertelt in een ander fragment over een vlucht waar hij zich op bevond, waarin een vrouw bleef schreeuwen hoe bang ze was om neer te storten. De stewardessen grepen niet in, waarna hij besluit naast haar te komen zitten. Hij blufte een expert te zijn op het gebied van vliegtuigveiligheid en overtuigde haar ervan dat er niets mis kon gaan, omdat het vliegtuig het veiligste passagiersvliegtuig ter wereld was. “Een leugen is als een mes,” concludeert hij, “Natuurlijk kan je iemand ermee neer steken, maar je kan ook je boterham ermee smeren. En daar is niets mis mee.”

Lieg bijvoorbeeld eens over dat je een enorm goede dag hebt gehad, en je zal merken dat je het de volgende dag bijna zelf zal geloven. Houd een keer voor je dat je de outfitkeuze van je partner wat minder geslaagd vindt, of bluf eens op je cv om die stage binnen te slepen! Vertel wat wilde verhalen over je vakantie – ook al zat je de helft van de tijd binnen vanwege het slechte weer. Al deze leugens hebben voor jou (of je gesprekspartners) een positief effect, positiever dan de waarheid zou zijn. Om het in context van Keret te plaatsen, wie heeft er dan baat bij dat je de waarheid vertelt in plaats van dat leukere verhaal?

Natuurlijk leent deze filosofie zich wat minder voor dingen als je scriptie, stage of essay. De jurist in mij vroeg zich ook direct af of er ergens ter wereld een rechter gevoelig zou zijn voor het pleidooi van Keret. Maar het is wel een vraag die waarschijnlijk niet veel gesteld wordt aan juristen – waarom zoeken we de waarheid?