Gefeliciteerd! Als u dit leest is de kans groot dat u recht of iets wat daar op lijkt studeert, een uitstekende keuze. Voor u geen onmogelijke kwantummechanica, geestdodende statistische onderzoeken of dubieuze economische theorieën. Wat u doet, telt echt.
Door Michiel Hennevelt
Ú kunt van de wereld een betere plek maken, met het recht als uw instrument. Ook hoeft u zich niet schuldig te voelen over die fikse lening die u bij de overheid heeft uitstaan tegen een miezerige rente van 0,12 procent. De investering van de Nederlandse gemeenschap in uw onderwijs gaat u – in tegenstelling tot sommige collega studenten – dubbel en dwars terugverdienen. Zijn er wel nadelen? Ja, hoe integer het werk van de jurist ook mag zijn, door de buitenwereld wordt u als advocaat nogal snel aangezien voor egocentrisch, uitgekookt, zelfs immoreel. Volkomen onterecht! Toch?
Er is nog iets, u gaat als jurist namelijk een tamelijk eenzame discipline tegemoet. Het recht is het domein van de jurist en vaak ontoegankelijk voor de “gewone burger”. Soms is dit letterlijk zo, in de meeste civiele zaken is een advocaat verplicht. De ontoegankelijkheid waar ik op doel is echter vooral die in figuurlijke zin. Recht is meer dan wet: wetsgeschiedenis, jurisprudentie, rechtsbeginselen en vooral het systeem van het recht als geheel behoren voor de leek nou eenmaal tot het rijk van het grote onbekende. Bovendien staat het “geldende” recht niet stil. Het recht ontwikkelt zich elke dag, zij het in internationaal verband, wetgeving, beleid of rechtspraak. Daarnaast wordt het recht door het handelen van burgers zelf elke dag ontelbare keren bevestigd of gewijzigd. Een perpetuum mobile is een onmogelijk concept? Kijk maar eens naar het recht! Regels creëren regels, het recht zal nooit stilstaan. Zie hier uw baangarantie.
De eenzaamheid van het juristenwerk ligt in deze ontoegankelijkheid besloten. Die ontoegankelijkheid kan slecht zijn voor de mate waarin de burger het recht als rechtvaardig ziet. Stel: u wilt de negatieve afloop van een zaak graag aan uw cliënt uitleggen, hoe verklaart u dan bijvoorbeeld dat de wetgever er voor de belastingheffing nou eenmaal voor gekozen heeft om te doen alsof uw cliënt vier procent rente op zijn spaarrekening haalt, terwijl hij in werkelijkheid amper één procent haalt? “Waar zit die wetgever eigenlijk zodat ik hem eens flink de waarheid kan vertellen?” Recht kan oneerlijk voelen, wetten zíjn soms arbitrair. U leert dat dit omwille van bijvoorbeeld uitvoerbaarheid noodzakelijk, of in ieder geval het beste van twee kwaden kan zijn. Voor het individu dat hierbij achter het net vist, is dit echter onbegrijpelijk.
De roep om eenvoudigere wetgeving is zeker in mijn eigen gebied, het belastingrecht, sterk. Ook de regering erkent dat de belastingen te ingewikkeld zijn. Simpelere wetten zijn echter niet de oplossing voor ons probleem. Het zijn eerder de (te) eenvoudige regels, zoals de hierboven geïllustreerde fictie van box 3 van de inkomstenbelasting, die de burger hoofdpijn bezorgen. Om voor deze regels begrip op te kunnen brengen moet het recht en zijn geschiedenis in zijn totaliteit bezien kunnen worden. De ontoegankelijkheid van het recht ligt op deze manier nou eenmaal besloten in het gekozen systeem. Hierdoor zijn de unieke vaardigheden die u als rechtenstudent zult ontwikkelen zowel een zegen als een last.
U zult om uw eigen redenen van het recht gaan houden. Zo bewonder ik het recht vanwege de zekere structuur die het in de samenleving aanbrengt. Dat u deze liefde niet met iedereen kunt delen zoals een astronoom dat kan wanneer de wereld voor het eerst scherpe foto’s van de dwergplaneet Pluto ontvangt, is een klein, maar wezenlijk offer.