De wereldwijde uitbraak van het Coronavirus (Covid-19) houdt iedereen bezig. We zien door de diverse berichtgeving over de ernst en inpakt van het virus door de bomen soms het bos niet meer. De een reageert paniekerig en roept op tot een wereldwijde ‘shutdown’ waarbij een ander er grapjes over maakt en uit protest naar de spotify ‘COVID-19 Quarantine party’-playlist luistert voor een avond virusvertier. In deze onzekere tijden wordt er meer dan eens een beroep gedaan op het morele kompas van burgers.
Opvallend vaak wordt een beroep gedaan op de ratio van mensen: wanneer je hamstert, grijpen diegene die de hele dag gewerkt hebben mis, terwijl er meer dan genoeg aan voorraad pastasaus en toiletpapier is. Bovendien zijn de misgrijpers vaak de zorgverleners die in de frontlinie staan om de epidemie te bestrijden. En toch wordt er gehamsterd. En we zijn daar dan vervolgens weer verontwaardigd over. En wanneer je veel sociale contacten afgaat kan het virus zich sneller verspreiden. En toch zaten er velen gezellig op een terrasje afgelopen weekend, en had men in de grensstreek met België last van heus ‘coronatoerisme’, waarbij Belgen in grote getalen de kroegen in Zuid-Brabant bezochten om de strenge maatregelen in eigen land te omzeilen. Is dat niet vreemd? Geenszins, als je het mij vraagt.
Hamsteren!
Om eens met dat hamsteren te beginnen. Wanneer je consumenten aanspreekt als burger gaat het meestal mis. Natuurlijk vindt iedereen dat mensen die overdag een strijd gestreden hebben tegen het virus ’s-avonds ook nog pastasaus moeten kunnen kopen. Alleen laten mensen waarden en idealen die ze als burger in het publieke debat uiten veelal thuis wanneer ze naar een winkel gaan. Dit fenomeen heet de zogeheten ‘citizen versus consumer-hypothesis’: een individu stemt haar koopgedrag niet automatisch af op de waarden die ze als burger belangrijk vindt. Zo kan het zomaar zijn dat een donateur van Amnesty International niet automatisch Fair Trade koffie in diens winkelwagentje laadt. En zo zou het zomaar kunnen zijn dat mensen die op social media hoogdravende kritiek uiten op hamsteraars zelf ook een extra rolletje wc-papier, potje erwtensoep en blikje pasta besteld hebben. De oplossing zit hem dan ook niet in mooie catchy slogans zoals ‘flatten the curve’. Wanneer je van een consument verandering wilt zien, dan zal je een consument ook als zodanig moeten aanspreken: maak het voor de consument financieel aantrekkelijk om niet te hamsteren. Introduceer voor mijn part een hamstertaks, of introduceer ‘vier halen, zes betalen’.
Corona-Kriebels
Daarnaast is het een misvatting dat mensen een ethisch kompas hebben dat gebaseerd is op een hoge mate van rationaliteit. Onze overheid probeerde verleden week haar burgers met redelijke argumenten te overtuigen ‘sociale onthouding’ te betrachten en te onderbouwen dat scholen gerust open kunnen blijven, en dat dit juist onderdeel uitmaakt van een strategie om het land door de epidemie heen te loodsen. Dergelijke argumenten zouden we ‘utilitaristisch’ kunnen noemen: overheidsbeleid wat moet leiden tot zoveel mogelijk geluk voor zoveel mogelijk mensen. Het kan dus zijn dat ieder individu daarbij een stukje ‘geluk’ moet opofferen om zodoende bij te dragen aan een breder maatschappelijk resultaat. Maar hierin vergeten we dat mensen zelden ethische beslissingen nemen op basis van dergelijke rationele argumenten. Onder ethici is het vrij algemeen bekend dat individuele besluitvorming voornamelijk wordt geleid door impulsen en emoties, al dan niet getriggerd door zaken als opvoeding en levenservaring. Kortom: we handelen op basis van ons onderbuikgevoel: een soort corona-kriebels. Bovendien vinden we de zaken die dicht bij ons staan – onze kinderen bijvoorbeeld – meestal belangrijker dan zoiets abstracts als ‘de samenleving’, en zullen daar ook naar handelen. Zeker wanneer er in deze tijd van wetenschappelijke onzekerheid over de exacte aard van het virus altijd wel een wetenschapper te vinden is die zegt wat je onderbuikgevoel óók zegt.
Suzan & Freek
Dit maakt dat we een overheid nodig hebben die geen ‘Suzan & Freek-maatregelen’ neemt: dit popduo maakt voortkabbelende liedjes die bij de gemiddelde Nederlander lekker in het gehoor ligt, maar de muziek zelf zet qua vernieuwing weinig zoden aan de dijk. We hebben een authentieke overheid nodig die een verstandige koers vaart, ook al druist dit soms tegen ons onderbuikgevoel in. En soms helpt het een handje wanneer die overheid dan wel dat onderbuikgevoel van die mensen benoemt, zoals Rutte afgelopen maandag deed. Ook Metallica schreef tenslotte ooit een ballad.