Wat het leven van een achttiende-eeuwse notaris ons vertelt over het vak in tijden van digitalisering
Hoewel de notaris bij Koninklijk Besluit wordt benoemd, oefent hij zijn ambt uit voor eigen rekening en risico. Hij is dus zowel openbaar ambtenaar als ondernemer. Dat was in de achttiende eeuw niet anders. In deze aflevering van Amsterdamse Handelsgeest, een podcast van Lexence, worden de voetsporen van Jan de Vicq, een Amsterdamse notaris die zijn werk te voet verrichtte van het Rokin naar de Keizersgracht, van armenhuis tot grachtenpand, gevolgd. Een man die voor bierdragers, predikanten en kruikenmakers klaarstond. Wat zegt zijn leven over het notariaat van nu?
Een vak van vertrouwen en aanwezigheid
In het Amsterdam van de achttiende eeuw had de notaris geen kantoor in een wolkenkrabber en geen auto om zijn klanten te bezoeken. De Vicq liep de stad door. Hij was zichtbaar, bereikbaar, letterlijk onderdeel van het straatbeeld. En dat werkte: mensen kwamen steeds weer bij hem terug. Testamenten werden herzien, aanvullende afspraken vastgelegd. “Dat spreekt toch uit vertrouwen,” zegt archivaris Myrthe Bleeker. “Dat je bij dezelfde persoon weer kwam om zaken te doen.”
Dat vertrouwen is in de kern nog altijd hetzelfde, beaamt notaris Hendrik Bennebroek Gravenhorst. “Ik heb gelukkig veel cliënten waar ik al heel lang mee samenwerk. Ze vinden het prettig om naar iemand te gaan die de historie kent.”
Van de beurs tot het sterfbed
In zijn eerste jaren werkte De Vicq vanuit het ouderlijk huis aan de Oudezijds Voorburgwal. Later verhuisde hij naar het Rokin, en nog later naar de Keizersgracht. Hij had geen rijtuig, dat blijkt uit zijn boedelinventaris. Maar hij had wel drie dienstboden. Het leven van De Vicq laat zien hoe je als notaris letterlijk mee bewoog met je stad. Die beweging ging ver. Testamenten werden niet zelden midden in de nacht opgesteld. “Als iemand op zijn sterfbed lag, of in het kraambed waar het niet goed ging, dan ging de notaris er nog heen,” vertelt Myrthe. Een praktijk die ook nu soms nog voorkomt. Alleen worden veel akten tegenwoordig op afstand gepasseerd, per volmacht of digitaal.
Archieven als venster op het beroep
Tijdens het project Alle Amsterdamse Akten las Myrthe honderden testamenten van De Vicq. Zo ontdekte ze waar, wanneer en voor wie hij werkte. “Je kon zien dat hij zich door de stad bewoog. Soms lange lunchpauzes had. En dat hij geen kantoor had, dus naar mensen toe ging.” Zelfs zonder notulen of agenda’s vertellen de akten veel.
Het moderne vak: minder zichtbaarheid, meer verantwoordelijkheid
Tegenwoordig heeft de notaris een andere rol. Niet alleen passeert hij akten, hij denkt ook mee over governance, fusies en juridische inrichting. “Ik zit midden in de transactie,” zegt Hendrik. “En ik hoef geen partij te kiezen. Ik zeg hoe het moet zijn. Dat vind ik een prettige positie.” Toch blijft het imago hardnekkig stoffig. “Toen ik notarieel recht studeerde, was ik niet meteen enthousiast,” vertelt hij. “Pas toen ik stage liep, wist ik dat ik een goede keuze had gemaakt.” Want het vak is allesbehalve saai. Er zijn dagen waarop hij geen enkele akte passeert, maar des te meer adviseert.
AI en de toekomst van het notariaat
De toekomst? Die is digitaal, daar is geen twijfel over. “Standaardwerkzaamheden zullen veranderen,” zegt Hendrik. “AI en blockchain maken dat onvermijdelijk.” Maar vervangen? Nee. De notaris zal zich steeds meer richten op procesbegeleiding, menselijke uitleg en juridische duiding. “Als je niet meebeweegt, krijg je het moeilijk. Maar als je de menselijke kant blijft vervullen, blijf je relevant.”
De Vicq als spiegel
Wat kan het notariaat van nu leren van De Vicq? Misschien niet zijn handschrift, of zijn looproutes. Maar wel zijn bereikbaarheid. Zijn vertrouwensband met cliënten. En zijn rol als laagdrempelige, toegankelijke juridische gids. Het is namelijk belangrijk dat we het notariaat in Nederland toegankelijk houden, juist voor mensen met minder draagkracht of die de Nederlandse taal niet machtig zijn.
Nieuwsgierig naar het verhaal achter de notaris?
Luister dan naar de nieuwste aflevering van Amsterdamse Handelsgeest: Van de Gouden Eeuw tot Nu. Een podcast van Lexence Advocaten & Notarissen.
Samen met Myrthe Bleeker en Hendrik Bennebroek Gravenhorst, duikt jurist en podcastmaker Hidde Bruinsma in het leven van Jan de Vicq, notaris in achttiende-eeuws Amsterdam. Wat zeggen zijn akten over de stad en haar bewoners? Hoe is het notariaat in de loop der eeuwen veranderd? En welke rol speelt de notaris in een tijd van digitalisering, AI en veranderend vertrouwen?
🎧 Beluister de aflevering via Spotify of Apple Podcasts.
