Maandagavond zapte menigeen naar National Geographic voor het Duitse rechtbankdrama The Verdict, waarbij kijkers live beslissen over schuld en onschuld, held of moordenaar. Was het programma zo revolutionair als beloofd, of lieten de makers wat steekjes vallen?
De Duitse commandant Koch haalt met zijn squadron een gekaapt passagiersvliegtuig met 164 inzittenden neer dat naar alle waarschijnlijkheid anders neer zou storten op een voetbalstadion met 70.000 bezoekers. Dit tegen alle instructies van het commandocentrum in. Het gevolg is een rechtszaak, dat de kijker van begin tot eind te zien krijgt.
Feiten en eerste verhoor
Tijdens het eerste verhoor wordt getuige luitenant-kolonel Lauterbach opgeroepen, die tijdens de gebeurtenis aanwezig was in het commandocentrum en Koch gebood geen raket af te schieten. Beetje bij beetje krijgt de kijker hier inzicht in de zaak, met als opvallendste punten dat het vliegtuig op verschillende doelwitten zou kunnen neerstorten, alleen de piloot over de wapens in zijn toestel kan beschikken (het commandocentrum op de grond heeft hier geen controle over) en er op geen enkel moment – ook niet toen duidelijk was wat het doelwit zou zijn – is geprobeerd om het stadion te ontruimen. Met name op dat laatste punt hamert de OvJ door; uit het noodplan van het stadion bleek dat deze in vijftien minuten ontruimd had kunnen zijn. De getuige geef uiteindelijk toe dat ze er in het commandocentrum op gokten dat Koch het bevel zou negeren en toch zou vuren. De toon is daarmee gezet.
Na dit fragment wordt overgeschakeld naar de studio, waar onder andere oud-generaal van de luchtmacht Dick Berlijn, advocaat Geert Jan Knoops en filosoof Bas Haring aanwezig zijn. Zou je in de ‘echte wereld’ mogen schieten? Volgens Duits en Belgisch recht niet, in Nederland mag het wel. Knoops: ‘De Duitse Grondwet verbiedt dergelijke acties, je mag het ene leven niet inwisselen voor het andere. Het internationaal recht biedt die afweging wél.’
Verhoor verdachte
Het tweede deel betreft het verhoor van de verdachte. De kijker leert dat de commandant een goede leerling was en een onbezorgde jeugd had. De minuten vóór het afvuren van de raket worden doorgenomen. Op de waarom-vraag antwoordt hij: ‘Ik kon niet 70.000 mensen laten sterven.’ Daarmee wordt de kern van The Verdict geraakt: weegt het doden van 164 mensen op tegen het redden van 70.000 man? Wie bepaalt dat? En waar ligt de grens? Brengen passagiers zichzelf niet in gevaar door in een vliegtuig te stappen? Stemmen ze daarmee in met de kans op een kaping? En hoe zit het dan met de mensen in het stadion? Nemen zij niet evenveel risico door zich in een grote menigte te begeven? Koch geeft aan dat de passagiers sowieso al zouden sterven en trekt daarnaast het oordeel van het Constitutioneel Hof in twijfel: ‘Door het uitgangspunt dat je het ene leven niet in mag wisselen voor het andere, maakt het hof ons weerloos. Terroristen gebruiken om die reden dan altijd onschuldige mensen.’
In de studio geeft Knoops aan dat Koch de plicht heeft om zijn land te beschermen. ‘Had hij niet gevuurd, dan had hij wellicht voor een andere aanklacht hier gestaan.’
Getuigenverhoor vrouw overledene (Frau Meiser)
Fragment drie biedt een podium voor Frau Meiser, wiens man een van de passagiers was. Zij ziet Koch als de schuldige van de gebeurtenis. Van haar man had ze nog een sms’je ontvangen dat passagiers in de cockpit probeerden te komen om de terrorist te overmeesteren. ‘Het gaat ons lukken, ik hou van je,’ zijn de laatste woorden van zijn bericht. Daarmee verschuift de vraag over de afweging van het aantal doden naar de kwestie of de passagiers de cockpit hadden kunnen bereiken. Aangezien daar geen concrete bewijzen voor zijn, blijft het in de rechtbank bij de ‘wat als’-vraag.
De zitting eindigt met de voordrachten van de officier en advocaat. De officier benadrukt dat de verdachte helder was bij alles wat hij deed en ervan overtuigd is dat hij goed heeft gehandeld. Echter: de Grondwet bepaalt dat een leven niet tegen een ander leven mag worden afgewogen. De wet is leidend en zaken als natuurrecht, moraal of een bovenwettelijke noodtoestand mogen daar niet boven worden verheven. ‘Bij morele kwesties heb je simpelweg geen zekerheid, dat is onze natuur. We hebben iet nodig waarop we altijd kunnen vertrouwen; een richtsnoer dat leidend is in moeilijke situaties. En dat is de Grondwet. Recht en moraal dienen van elkaar te worden gescheiden. Leven is niet feilbaar, het is geen markt.’ Daarbij haalt ze de casus aan van de wisselwachter (beter bekend als het ‘trolley-probleem‘), ontwikkeld door de filosoof Philippa Foot.
De advocaat van Koch benadrukt dat geen principe belangrijker is dan het redden van 70.000 mensen. Hij noemt het ‘het kleinere kwaad’, zoals omschreven in de zaak van het schip William Brown. De hoofdpersoon – Holmes – gooit daar 14 à 16 man uit een reddingsboot om zo de grotere groep te kunnen redden. Meer over die casus is hier te vinden. Ook kaart hij aan dat in Engeland de Court of Appeal in 2000 bij een Siamese tweeling die gescheiden moest worden en een van hen het zeker niet zou overleden, ervoor koos om de sterkere te redden.
Studio – het eindoordeel
Filosoof Bas Haring vertelt in de studio dat mensen bij het kiezen voor schuldig of onschuldig in te delen zijn in drie groepen. Groep 1 legt bij de beslissing de nadruk op de consequenties van de daad. Groep 2 legt de nadruk op de (geschreven) regels. Groep 3 kijkt voornamelijk in het hoofd van de piloot.
Knoops vult aan: ‘Tijdens de zitting is dat derde punt onderbelicht gebleven, de nadruk ligt in de film op de kwantiteit. In het echt zou er meer naar de persoon van de verdachte worden gekeken: onder welke vorm van druk heeft de piloot gestaan toen hij zijn beslissing nam. Het getal wordt daarmee automatisch een minder belangrijk punt.
Berlijn: ‘Je kunt niet ontkennen dat Koch schuldig is, hij heeft het feit immers gepleegd. De strafmaat zal echter laag/lager uitvallen. Of hij nou zo’n incident militair zou kunnen blijven? Dat kan alleen als in de uitspraak heel duidelijk wordt aangegeven dat zijn keuze de juiste was.’
Als je verder naar beneden scrollt, valt te lezen wat Nederland besloot. Voordat je dat leest: welke overweging is voor jou het belangrijkste bij het nemen van je beslissing? Laat dat vooral weten in de reacties!
.
.
.
.
.
.
.
.
.
De uitslag aan tafel lijkt unaniem. Knoops geeft aan dat Koch schuldig is omdat het feit is bewezen. Hij zal echter worden ontslagen van alle rechtsvervolging wegens psychische overmacht. Daarmee krijgt hij geen straf. De rest van de tafel sluit zich hierbij aan. Op Facebook is de uitslag eveneens haast unaniem: 95% kiest voor onschuldig, 5% voor schuldig.
Geslaagd?
Is het experiment geslaagd? Grotendeels wel. Het is niet verkeerd om weer te geven welke invloed morele dilemma’s in de rechtszaal hebben en over welke lastige kwesties de rechter zich moet buigen. Echter, er had meer uit de zaak gehaald kunnen worden. Ondanks alle moeite en de indrukwekkende betogen van de officier van justitie en de advocaat, had de kwestie nog lastiger kunnen worden gemaakt voor de kijker. De haast unanieme uitslag laat zien dat de zaak net iets te simplistisch is opgezet. Daarnaast is de vraag of de nadruk op de juiste punten is gelegd en ontbreken sommige argumenten in de betogen van de partijen die voor rechtenstudenten waarschijnlijk meteen in het oog springen. Wellicht een verbeterpunt voor een tweede editie?