Rianne Letschert is al jaren een bekend gezicht in de collegezalen en op social media. De 39-jarige hoogleraar en professor Victimologie en Internationaal recht aan de Tilburg University deed onlangs in Congo onderzoek naar slachtoffers van grootschalige mensenrechtenschendingen en genocide, werd in november 2015 genomineerd voor de Viva400 in de categorie ‘Knappe Koppen’ en zal aankomende week vijf colleges verzorgen voor de Universiteit van Nederland. De hoogste tijd voor een interview!
Door Julia Verschoor
Om gelijk met de deur in huis te vallen: waarom de keuze voor Victimologie en Internationaal recht?
De doorslag was voor mij voornamelijk de maatschappelijke impact die deze rechtsgebieden, waarin een groot deel strafrecht komt kijken, met zich meebrengen. Het draait voornamelijk om grote vraagstukken met betrekking tot ernstige misdrijven en bijvoorbeeld bestrijding van terrorisme. De mens staat hierin altijd centraal. Dat heeft voor mij wel de doorslag gegeven. Ik vind het bovendien erg interessant om te onderzoeken of er middels een strafprocedure genoegdoening gehaald kan worden. Naast de norm en het rechtssysteem ben ik ook geïnteresseerd in de impact van die norm en het bijbehorende proces. Dit doe je met een totale andere discipline, namelijk psychologie. Je blijft niet alleen in het Nederlandse rechtssysteem, maar verbindt ook interdisciplinaire vraagstukken met elkaar.
Inmiddels bestaat de masteropleiding Victimology van Tilburg University vier jaar. Is er veel animo voor en waarom zou een rechtenstudent hiervoor moeten kiezen?
Dat is er zeker! Overigens kiezen niet alleen rechtenstudenten voor de master, er zijn ook veel psychologie- en criminologiestudenten. De psycholoog leert om te gaan met het recht en de jurist wat de werking van het recht is. Daaruit is de opleiding eigenlijk voortgekomen. De meeste studenten kiezen het als hun tweede master. In het eerste jaar begonnen wij met veertig studenten en momenteel zijn het er 75 (zowel nationale als internationale studenten). Wat mij betreft is dit meer dan genoeg. Wij hebben niet perse de ambitie om groter te worden. Je moet natuurlijk wel inspelen op de arbeidsmarkt en niet teveel aanleveren. Ik zie dat veel net-afgestudeerden vrij snel een baan vinden en dat is fijn. De master is zeker aan te raden, aangezien je leert hoe je een onderzoek moet opzetten met veldwerk en meer out of the box leert denken.
Terug naar uw studententijd. Hoe zag die eruit? Was u een ijverige student of regelmatig tot in de late uurtjes in de kroeg te vinden?
Haha nou.. Ik heb altijd in de horeca gewerkt, dus ik had altijd leuke late diensten tot vier uur ’s ochtends. Ik was geen studievereniging-student, maar meer bezig met mijn eigen vrienden buiten de studie om. Ik heb nooit zoveel moeite gehad met het studeren. Er waren weinig contacturen en ik was gedisciplineerd. Ik denk dat ik best wel wat meer uitgedaagd had mogen worden. Als je nu ziet wat wij de studenten bieden aan buitenlandsreizen en stages, dat was in mijn tijd een stuk minder. Ik ben zelf een jaar naar Montpellier geweest. Dat vond ik echt het mooiste jaar in mijn studie.
Wist u in uw studententijd al dat u in dit specifieke rechtsgebied wilde gaan werken of wilde u zich in eerste instantie ergens anders in specialiseren?
Ik dacht vroeger dat ik kinderrechter zou worden. Ik kwam er gaandeweg achter dat, als ik dit zou worden, ik wellicht jonge kinderen in Jeugdzorg instellingen moest gaan achterlaten. Ik zag de functie heel anders voor me. Toen ik eenmaal strafrecht ging studeren ben ik uiteindelijk bij mensenrechten terecht gekomen. Ik had nooit gedacht dat ik onderzoek doen leuk zou vinden. Het is dat mijn scriptiebegeleider vroeg of het niet wat voor mij was, terwijl ik het scriptieproces helemaal niet zo leuk vond. Pas toen ik aio (assistent in opleiding) werd, besefte ik wat het precies inhield en hoe vrij je dan bent. Enerzijds doe je veel onderzoek, maar je geeft ook adviezen, schrijft wetteksten en geeft lezingen. Je hebt eigenlijk tienduizend banen in één. Misschien is de vier jaar aio niet de super leukste tijd, maar daarna kan je doen wat je wilt. Ik heb ook een aio in Iran gehad en ik ben zelf vrij om te kiezen naar welke landen ik ga en welke onderwerpen ik behandel. Er is geen baas die tegen mij zegt wat ik moet doen. Je bent eigenlijk heel flexibel als wetenschapper.
Wat wilt u uw eigen studenten graag meegeven tijdens uw colleges?
Ik probeer mijn studenten vooral te leren om veel vragen te stellen. Waarom doen wij dingen en is er misschien een andere manier waarop dit ook kan? Zo ja, hoe komen we dan daarbij? Een onderzoekende houding aannemen en ook vragen durven stellen waarom iets gaat zoals het gaat. Wij leren vaak als jurist dat wat goed is, goed is en dat we het daarom zo doen. Het systeem werkt immers. Ik wil juist veel kritischere studenten afleveren die zich afvragen of de onderliggende waarden van het rechtssysteem inderdaad zijn zoals wij die met elkaar hebben vastgesteld en zo ja, of die ook effect hebben. Als je studenten leert om een kritische blik te hebben, kan je ze ook echt wat meegeven als mens zijnde en niet alles maar voor waar aannemen. Het leven is niet altijd zwart-wit. Daarnaast mogen mijn studenten ook zien dat ik iets niet weet. Ik wil mijn studenten prikkelen om ook mee te denken. Als je dat kan bereiken, is dat super.
Uit uw persoonlijke pagina van Tilburg University blijkt een behoorlijke staat van dienst met veel verschillende werkzaamheden. Waaruit haalt u de meeste voldoening?
Uit het zelf onderzoek doen, mijn reizen naar Congo bijvoorbeeld. Hier krijg ik altijd super veel energie van, maar ik krijg dit ook zeker van mijn colleges. Ik sta verder voor masterstudenten die mijn verhaal allemaal interessant vinden. Ze zijn geïnteresseerd en hangen aan je lippen. Wie wil dat nou niet? Dat is natuurlijk ook wel een beetje ijdelheid. Je krijgt elke keer een podium waar je mag gaan staan. Ik heb overigens eerstejaars ook altijd super leuk gevonden. Mijn doel blijft om mensen enthousiast te maken.
Hoe combineert u werkzaamheden met uw privéleven?
In mijn geval werk ik fulltime en mijn man werkt een stuk minder. Hij is meer thuis met de kinderen. Dit is een bewuste keuze, maar dit betekent wel dat ik dingen mis. Dat is de consequentie die je moet dragen. Ik kan er vaak wel goed mee omgaan, maar soms baal ik er ook van dat ik weer weg moet. Aan de andere kant vind ik mijn werk wel heel erg leuk. Ik probeer dit ook mee te geven aan mijn kinderen.
U bent onlangs afgereisd naar Libanon, Pakistan, Rwanda en gaat in september naar Congo om onderzoek te doen naar slachtoffers van grootschalige mensenrechtenschendingen en genocide. Kunt u vertellen wat u hier precies gaat doen en wat voor resultaten u hoopt dat het onderzoek zal opleveren?
Ik ga onderzoek doen naar de effecten van het Internationale Strafhof in Den Haag dat een zaak heeft gedaan met betrekking tot een situatie in Congo. Hierbij onderzoek ik in hoeverre het Internationale Strafhof heeft geprobeerd om de slachtoffers van een misdrijf vormen van herstel aan te bieden. Dit kan zowel financieel als immaterieel zijn. Ik ga bekijken wat de impact van die juridische procedure is geweest. Ik ga met zowel de slachtoffers die hebben deelgenomen praten als met de slachtoffers die niet hebben mogen deelnemen, omdat zij toch niet de slachtofferstatus hebben gekregen. Ik wil kijken of die procedures bijdragen aan een verzoening of juist niet. Dit is namelijk wat het slachtoffer pretendeert en ik denk dat dit wel eens kan tegenvallen. Als blijkt dat dit niet zo is, hebben we een probleem.
U heeft al veel doelen in uw leven bereikt. Waarnaar streeft u nog?
Ik heb best wel wat doelen in het leven. Ik zou graag een keer een langere periode met mijn gezin in het buitenland willen wonen. We hebben dit een keer in Engeland en Spanje gedaan. Dit was alleen maar voor zes maanden. Daarnaast hoop ik dat de generatie na mij ook nog leuke banen mag hebben. Ik voel mij daar wel verantwoordelijk voor.
U bent in november 2015 genomineerd in de Viva400 in de categorie ‘Knappe Koppen’. Wat vindt u ervan dat anderen u als een inspirerende vrouw zien?
Daar word ik altijd wel een beetje stil van. Ik doe toch gewoon maar mijn werk. Ik heb ook veel geluk gehad. Daar ben ik heel dankbaar voor, maar daarnaast werk ik ook hard. Hard werken en een leuk leven leiden kan zeker, maar het is niet altijd rozengeur en maneschijn. Je moet accepteren dat de keuze die je maakt jezelf kan veranderen. De slachtoffers waar ik mee te maken heb, tonen over het algemeen veel kracht om door te gaan. Dit geeft mij ook kracht en ik hoop dat ik dit ook aan anderen kan meegeven.
Tot slot geeft u op 1 maart een college bij de Universiteit van Nederland. Kunt u alvast een tipje van de sluier geven hierover?
Ik zal vijf colleges van telkens 25 minuten gaan geven. De eerste twee gaan over het slachtoffer in Nederland en de andere drie gaan over internationale grootschalige incidenten en hoe je als land excuses aanbiedt aan het slachtoffer. Dit ziet dus meer op sociologie.
Nieuwsgierig geworden? De opnames voor de Universiteit van Nederland vinden plaats op dinsdag 1 maart. Bijwonen? Met de code ‘rechtssysteem’ krijg je 50% korting op je kaartjes! Inschrijven kan hier.
Prof. dr. mr. Rianne Letschert is naast hoogleraar en professor Victimologie en Internationaal recht bij het International Victimology Institute Tilburg lid van de Raad van Toezicht van Slachtofferhulp Nederland, voorzitter van De Jonge Akademie en expert consultant ten aanzien van slachtoffers voor het Special Tribunal for Lebanon.